معامله فضولی چیست؟

معامله فضولی، معامله‌ای است که کسی بدون داشتن سِمَت نمایندگی برای دیگری انجام می‌دهد.

در عرصه معاملات املاک بسیار با عبارت ” معامله فضولی ” و یا
” شخصیت فضول ” برمی‌خوریم و عموماً معنی و مفهوم آن را با تعریف عام آن
اشتباه می‌گیریم اگرچه بی‌شباهت هم به معنی عرف نیست. اما واژه فضول و معامله
فضولی در قانون جایگاه خاصی دارد که بسیاری سرمایه‌گذاران و متعاملین به دلیل
فقدان اشراف به آداب و احکام چنین معاملاتی گه‌گاه متحمل خسارت هنگفتی و یا
دردسرهای حقوقی و قضایی می‌شوند. قبل از اینکه به تعریف و تشریح این نوع معاملات
بپردازم اشاره‌ای مختصر به تعریف معامله فضولی می‌پردازم:

یک روزنامه آمریکایی: امارات و بحرین از اسرائیل سامانه‌ دفاع هوایی خریدند

یک روزنامه آمریکایی فاش کرد که، امارات و بحرین پس از امضای قراردادهای عادی‌سازی روابط با رژیم اسرائیل، سامانه‌های دفاع هوایی را از تل‌آویو دریافت کردند. به گزارش ایسنا، روزنامه وال‌استریت ژورنال به نقل از منابع آگاه نوشت: «پیمانکاران نظامی اسرائیل توافق‌نامه‌هایی را برای ارائه سامانه‌های دفاع هوایی پیشرفته با امارات متحده عربی و بحرین امضا کردند.

بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان

آنها همچنین برای ساخت کارخانه‌های تولید پهپادها در مراکش توافقنامه امضاء کردند و آنها در حال بحث در مورد فروش هر چیزی از فناوری رادارهای پیشرفته تا امنیت سایبری به سه کشور مزبور هستند». این روزنامه آمریکایی افزود: «مراکش همچنین موافقت کرد که ده‌ها فروند هواپیمای بدون سرنشین اسرائیلی را خریداری کند». ۱۵ سپتامبر، امارات و بحرین توافقنامه عادی‌سازی روابط با اسرائیل را در کاخ سفید با مشارکت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا امضاء کردند. این دو توافقنامه محکومیت گسترده جهانی و رهبران و گروه‌های فلسطینی را در پی داشت و آن را خیانت دانستند.

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.asriran.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «عصر ایران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۱۵۹۱۵۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۰۰۲۲۱۰۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

جزئیات حمله به سفارت ایران در لندن/ خشم مقامات و سناتورهای آمریکایی از عربستان سعودی/ رزمایش 10 روزه یگان اتمی ارتش کره شمالی/ خرید سامانه های پدافندی اسرائیل از سوی امارات و بحرین

بین الملل تابناک: جزئیات حمله به سفارت ایران در لندن، خشم مقامات و سناتورهای آمریکایی از عربستان سعودی، رزمایش 10 روزه یگان اتمی ارتش کره شمالی، خرید سامانه های پدافندی اسرائیل از سوی امارات و بحرین و ادامه تنش مرزی جمهوری آذربایجان و ارمنستان از مهم ترین خبرها و رویدادهای منطقه ای و بین المللی در 24 ساعت گذشته بوده اند.

جزئیات حمله به سفارت ایران در لندن

کاردار سفارت ایران درپی حمله عناصر ضد انقلاب به ساختمان نمایندگی کشورمان در لندن که در غیاب پلیس این کشور صورت گرفت تصریح کرد: اوضاع سفارت آرام است.

«سید مهدی حسینی متین» خاطر نشان کرد پرچم پرافتخار جمهوری اسلامی ایران که توسط دشمنان انقلاب مورد اهانت قرار گرفته بود در محل خود نصب شد.

عناصر ضد انقلاب روز گذشته در ادامه اقدامات وحشیانه چند هفته اخیر، از ساختمان سفارت ایران بالا رفته و به پرچم کشورمان اهانت کردند. آن‌ها همچنین خسارت‌هایی را به تابلو و شیشه‌های سفارت وارد کردند.

تجمع عناصر ضد انقلاب طبق برنامه اعلام شده ساعت ۵ عصر به پایان می‌رسید. آن‌ها که مترصد فرصتی برای آسیب زدن به ساختمان سفارت بودند در غیاب پلیس، دست به کار شده و به ساختمان سفارت کشورمان تعرض کردند.

پلیس لندن پس از پیگیری خبرنگار ایرنا اعلام کرد: «حدود ساعت ۱۸:۳۰ یکشنبه ۹ اکتبر، گروهی به سفارت ایران نزدیک شدند. دو مرد به بالکن بالای درب ورودی رفتند، پرچم را برداشتند و یک پرچم جایگزین نصب کردند. این درحالیست که دیگران تلاش می کردند به جلوی ساختمان آسیب بزنند.»

آمریکا خواستار بازنگری در روابط واشنگتن با ریاض شد.

به گزارش ای بی سی نیوز، مورفی که یکشنبه شب در برنامه «وضعیت کشور» شبکه سی‌ان‌ان سخن می‌گفت، به تعداد فزاینده دموکرات‌های مخالف عربستان اشاره کرد و گفت که ایالات متحده با توجه به کاهش تولید ۲ میلیون بشکه‌ای ناگهانی عربستان و همچنین سابقه حقوق بشر ریاض، در رابطه با پادشاهی سعودی تجدید نظر کند.

هفته گذشته عربستان و سایر اعضای ائتلاف اوپک پلاس تصمیم گرفتند تا اواخر سال جاری میلادی تولید خود را به میزان قابل توجهی کاهش دهند. اقدامی که احتمالاً منجر به افزایش قیمت نفت خام خواهد شد.

وی اضافه کرد: «برای این اقدام عربستان عواقبی وجود دارد. ما مقادیر زیادی سلاح به سعودی‌ها می‌فروشیم. باید در مورد این فروش تجدید نظر کنیم و درباره حضور نیروهای خود در خاورمیانه و عربستان سعودی هم بررسی مجددی داشته باشیم. سال‌هاست که ما چشم های خود را بسته‌ایم؛ در حالی که عربستان سعودی روزنامه‌نگاران بسیاری را محدود کرده و درگیر سرکوب گسترده سیاسی شده است.»

اظهارات مورفی به دنبال درخواست‌های مشابهی از دیگر دموکرات‌ها در هفته گذشته برای نوعی مجازات عربستان پس از کاهش تولید نفت از سوی این کشور دوست آمریکا در خاورمیانه، بیان شد. در همین راستا، سه نفر از دموکرات‌های مجلس نمایندگان آمریکا لایحه‌ای را برای حذف حضور نظامی آمریکا در عربستان سعودی ارائه کردند.

برایان دیز مشاور ارشد اقتصادی بایدن، در پاسخ به انتقادات فزاینده از دولت آمریکا، روز پنجشنبه به خبرنگاران گفت: «ما از نزدیک با کنگره در مورد طیف وسیعی از مسائل مربوط به این موضوع رایزنی می‌کنیم و شرایط را ارزیابی خواهیم کرد و فراتر از آن، من نمی‌خواهم از اعلامیه‌های احتمالی دولت جلوتر حرفی زده باشم.»

رزمایش 10 روزه یگان اتمی ارتش کره شمالی

خبرگزاری یونهاپ به نقل از رسانه‌های کره شمالی گزارش داد که «یگان اتمی تاکتیکی ارتش کره شمالی» یک رزمایش چند روزه برگزار کرده است.

به گفته خبرگزاری کره جنوبی، این رزمایش از روز 29 سپتامبر(7 مهر) آغاز شده و تا 9 اکتبر(17 مهر) به مدت 10 ادامه داشته است.

طی روزهای اخیر آزمایش موشکهای بالستیک کره شمالی و برگزاری رزمایش موشکی مشترک کره جنوبی و ایالات متحده در شبه جزیره کره باعث افزایش تنشها در این منطقه شده است.

معاملات فضولی در املاک و مستغلات

معامله فضولی، معامله‌ای است که کسی بدون داشتن سِمَت نمایندگی برای دیگری انجام می‌دهد.

در عرصه معاملات املاک بسیار با عبارت ” معامله فضولی ” و یا
” شخصیت فضول ” برمی‌خوریم و عموماً معنی و مفهوم آن را با تعریف عام آن
اشتباه می‌گیریم اگرچه بی‌شباهت هم به معنی عرف نیست. اما واژه فضول و معامله
فضولی در قانون جایگاه خاصی دارد که بسیاری سرمایه‌گذاران و متعاملین به دلیل
فقدان اشراف به آداب و احکام چنین معاملاتی گه‌گاه متحمل خسارت هنگفتی و یا
دردسرهای حقوقی و قضایی می‌شوند. قبل از اینکه به تعریف و تشریح این نوع معاملات
بپردازم اشاره‌ای مختصر به تعریف معامله فضولی می‌پردازم:

” معامله فضولی، معامله‌ای است که کسی بدون داشتن سِمَت نمایندگی
برای دیگری انجام می‌دهد. کسی که بدون سِمَت معامله می‌کند، فضول و کسی که طرف
معامله می‌باشد خریدار (اصیل) و مالک را غیر می‌نامند. عقد فضولی به یکی از دو شکل
زیر ممکن است انجام پذیرد: عَهدی، تَملیکی. عقد عهدی فضولی؛ آن است که شخص فُضول به‌وسیله معامله‌ای که با اصیل
می‌نماید تعهد به نفع یا ضرر غیر کند: مانند آن‌که شخصی به‌حساب دیگری متعهد شود
که عملی برای طرف دیگر معامله انجام دهد. تعهد مزبور پس از قبول غیر و یا قائم‌مقام
او نافذ می‌شود و بدین‌وسیله رابطه تعهد بین غیر و اصیل مستقر می‌شود و درصورتی‌که
غیر معامله را رَدّ کند معامله کَاَن لَم یَکُن خواهد بود. عقد تَملیکی فضولی؛ آن است
که شخص فضول در معامله که با خریدار (اصیل) می‌نماید مالِ غیر (مالک) را به او
واگذار کند، همچنین است هرگاه مورد معامله متعلق حق شخص ثالث قرارگرفته باشد چنانکه
مالک مال مورد رهن یا بازداشت را بدون اِذن شخص ثالث به دیگری منتقل کند، عقد
مزبور نسبت به‌حق شخص ثالث در حُکم فضولی است و صحت آن منوط به اجازه شخص مرتهن یا
بازداشت کننده خواهد بود: مثال شخصی بدون داشتن سِمَت نمایندگی یک باب از مغازه
دوستش را می‌فروشد حال اگر مالک صریحاً بگوید معامله را قبول دارم یا موافقم،
معامله صحیح است و اِلاّ معامله باطل است. بنابراین طبق تعریف قانون، معاملات به
مال غیر، جز به‌عنوان ولایت یا وِصایت یا وکالت،‌ نافذ نیست؛ ‌ولو اینکه صاحب‌مال
باطناً راضی باشد؛ ولی اگر مالک یا قائم‌مقام (قائم‌مقام قانونی در اصطلاح حقوقی
به کسی گفته می‌شود که مستقیماً در عقد قرارداد مداخله نداشته باشد، ولی اثرات آن
به جهتی از جهات به او سرایت نماید. قائم‌مقام‌های قانونی عبارت‌اند از: ۱. وارث ۲.
منتقلٌ اِلیه ٣. طلبکار) او پس از وقوع معامله،‌ آن را تائید نماید، در این صورت
معامله، صحیح و نافذ می‌باشد. این مسئله را کلاً فراموش کنید که هر نوع معامله مالِ
غیر، به‌نوعی مصداق معامله فضولی است، خیر؛ بلکه به معامله‌ای، فضولی اطلاق می‌شود
که توسط افراد سَبَبی یا نَسَبی، قائم‌مقام، نماینده، وکیل، متصرف، غاصب، شریک و
یا سارق انجام می‌پذیرد. معامله به مالِ غیر، بدون نمایندگی، خواه برای خود و خواه
برای مالک، معامله فضولی محسوب می‌شود. شرط تحقق معامله فضولی، این نیست که معامله
فضولی برای صاحب‌مال و بدون اِذن (با اعلام رضایت قبلی) او باشد، بلکه ممکن است
فضول برای خود مال را معامله کند: مانند سارقی که مال مسروقه را برای خودش می‌فروشد
و این نمونه معامله شایع‌ترین عقد فضولی است و همچنین معامله مالِ غصب شده که غاصب
به نفع خود معامله می‌کند هم مصداق معامله فضولی می‌باشد . معامله فضولی فقط با اِذن
(با اعلام رضایت قبلی) مالک مُعتبر می‌شود وگرنه نافذ (و معتبر) نیست. معامله
فضولی، کلاهبرداری محسوب نمی‌شود.

نکته ۱: اجازه (اظهار رضایت شخصی که قانون رضایت او را شرط تأثیر عقد
یا ایقاع دانسته است که از دیگری (خواه مالک نباشد، خواه مالک اما محجور باشد
مانند سفیه) صادر کرده است مشروط بر اینکه رضایت مزبور بعد از صدور عقد یا ایقاع
مذکور صادر شود، اگر پیش از آن صادر شود آن را اصطلاحاً اذن می‌نامند. گاهی به‌طور
عام و با تسامح اجازه را با اذن بکار برده می‌شود که البته درست نیست) مالک نسبت
به معامله فضولی، حاصل می ‌ شود به لفظ یا فعلی که دلالت بر امضاء عقد
نماید!. اجازه مالک نسبت به معامله فضولی، بر اساس لفظ حاصل می‌شود: مانند اینکه
مالک صراحتاً بگوید ” معامله را قبول دارم یا موافقم یا اجازه دادم ” و
یا فعلی که دلالت بر امضاء عقد باشد، انجام دهد: مانند اینکه مالک مورد معامله را
تسلیم طرف معامله کند و یا عِوَض را تصرف نماید. رضایت باطنی مالک بدون آن‌که چیزی
دلالت بر اجازه کند، کافی نخواهد بود.

نکته ۲: سکوت مالک (ولو با حضور در مجلس عقد)، اجازه محسوب نمی‌شود!. زیرا
عقد مبتنی بر اعلام قصد و رضا است و اعلام رضا، چیزی را در خارج می‌خواهد که دلالت
بر امر باطن می‌نماید. به‌علاوه، سکوت مالک ممکن است در اثر عدم توجه او به معامله
باشد و یا آن‌که ناراضی باشد و بنا به دلایلی نمی‌تواند فضول را از معامله فضولی چیست؟ انجام معامله
منع کند و یا عدم موافقت خود را اعلام دارد: مانند اینکه فضول مردی قُلدر یا صاحب
نفوذی باشد و مالک نتواند عملی برخلاف اراده و خواست او انجام دهد و اجباراً سکوت
می‌کند.

نکته ۳: اجازه در صورتی مؤثر است که
مسبوق به ردّ نباشد و اِلاّ اثری ندارد!. درصورتی‌که مالک، معامله فضولی را رَدّ نماید و مجدداً اجازه دهد آن
اجازه مؤثر نخواهد بود؛ زیرا عمل رَدّ، کلیه آثار قصدی (مصمم شدن به انجام یک عمل
حقوقی از قبیل بیع، اجاره، مشارکت، رهن، اقرار و …) را که قبلاً به‌وسیله فضول به‌عمل‌آمده
است، از بین می‌برد و دیگر از آن چیزی باقی نمی‌ماند تا اجازه بتواند آن را تکمیل
کند و اجازه هم به‌تنهایی ایجاد
تَملیک نمی‌کند: مثال، در معامله‌ای که فضول انجام داده است مثلاً مغازه او را فروخته
است، مالک بدواً اظهار می‌دارد معامله را قبول ندارم و سپس می‌گوید قبول دارم. در اینجا
قانون‌گذار معامله را حمل بر رَدّ می‌کند.

نکته ۴: رد معامله فضولی با هر لفظ یا فعلی که دلالت بر عدم رضا (تصمیم)
به انجام معامله نماید، ایجاد و حاصل می‌شود!.

نکته ۵؛ در معامله فضولی، اگر مالک قبل
از اجازه یا رد، فوت کند، اِجازه یا رد آن، بر عهده وراث است. وضعیت معامله فضولی
حتی پس از مرگ‌ غیر (مالک)، نیز باقی خواهد ماند و مطابق قانون، هرگاه غیر (مالک)،
پیش از اعلام اجازه یا رَدّ فوت نماید، وراث می‌توانند،‌ معامله را اجازه یا رَدّ
کنند؛ زیرا در اثر فوت، آن ملک به وراث منتقل می‌شود و مالک قهری هم می‌تواند نسبت
به مال و یا ملک خود، معامله را اجازه و یا رَدّ نماید.

نکته ۶: در صورتی که معامله فضولی
، عهدی ( آن است که شخص فُضول به وسیله
معامله ای که با اصیل می‌نماید تعهد به نفع یا ضرر غیر کند : مانند آن که شخصی به حساب
دیگری متعهد شود که عملی برای طرف دیگر معامله انجام دهد . تعهد مزبور پس از قبول غیر
و یا قائم مقام او نافذ می‌ شود و بدین وسیله رابطه تعهد بین غیر و اصیل مستقر می‌شود
و در صورتی که غیر معامله را رَدّ کند معامله کَاَن لَم یَکُن خواهد بود ) باشد و به نفع یا ضرر غیر( مالک ) ، تعهدی صورت
گیرد و غیر ،‌ قبل از اجازه ،‌ فوت نماید ، معامله فضولی کَاَن لَم یَکُن می‌شود. زیرا
اجازه از غیر به وارث منتقل نمی‌شود که تا بتواند نسبت به معامله اجازه دهد و یاآن
را رَدّ نماید‌. ترَکه متوفی که عبارت است از اموال و حقوق مالی به وارث منتقل می‌شود
ولی اجازه حُکم محسوب می شود و قابل انتقال نیست. ضمناً باید توجه شود‌که هرگاه ورثه،
متعدد باشند اجازه تمامی آنها برای صحت معامله فضولی لازم است ؛ زیرا مال مورد معامله
، متعلق به تمامی آنان ست ؛ ولی اگر فضول ، مال مالک را می‌فروشد و مالک قبل از این
که بگوید ” قبول دارم یا ندارم ” فوت می‌کند . این حق به وراث او منتقل می‌شود و آنها
می‌توانند انجام معامله را قبول یا رَدّ کنند .

معامله فضولی؛ از ابطال و اثبات تا مجازات

معامله فضولی معامله‌ای است که در آن شخص بدون اینکه مالک مالی باشد یا از طرف صاحب آن مال، وکالت یا نمایندگی داشته باشد، نسبت به آن مال اقدام حقوقی (از قبیل: فروش، اجاره و ….) انجام دهد.

اگر شخصی از جانب مالک مال یا صاحب حقی عقدی را منعقد کند در حالی که از جانب او هیچ نمایندگی قراردادی، قانونی یا قضایی نداشته باشد به چنین معامله‌ای معامله فضولی گفته می‌شود.

در واقع معامله فضولی معامله‌ای است که در آن شخص بدون اینکه مالک مالی باشد یا از طرف صاحب آن مال، وکالت یا نمایندگی داشته باشد، نسبت به آن مال اقدام حقوقی (از قبیل: فروش، اجاره و ….) انجام دهد.

در عقود فضولی شخصی که اقدام به معامله نسبت به مال غیر نموده است فضول یا معامل فضولی نامیده می‌شود و شخص ثالثی که با فضول وارد معامله شده است اصیل نام دارد همچنین کسی که رضایت او برای انجام معامله ضروری است مالک واقعی مال است.

به عنوان مثال امیر مالک خانه‌ای است علی بدون اینکه نمایندگی از وی داشته باشد خانه او را به سعید می‌فروشد در این مثال امیر که رضایت او برای انجام معامله ضروری است مالک واقعی است علی فضول و سعید اصیل یا متعامل فضولی است.

همان طور که اشاره شد معامله فضولی معامله‌ای است که نه توسط صاحب مال منعقد شده است و نه توسط نماینده او به همین جهت لازم است به طور مختصر با انواع نمایندگی آشنا شویم.

۱- نماینده قانونی: شخصی است که بر حسب حکم قانون نماینده شخص دیگری است مثل، ولی قهری (پدر یا جد پدری)
۲- نماینده قضایی: شخصی است که بر حسب حکم دادگاه نماینده شخص دیگری است مثل قیم محجورین
۳- نماینده قراردادی: شخصی است که بر حسب قرارداد نماینده شخص دیگری است مثل وکیل

اوصاف عقد فضولی
۱- عقد فضولی در حیطه کلیه عقود منعقد می‌گردد در واقع این نوع معامله ممکن است تملیکی یا عهدی باشد به عنوان مثال در معامله فضولی تملیکی شخصی مال فردی را بدون اذن مالک به دیگری می‌فروشد یا اجاره می‌دهد یا معاملاتی از این دست را نسب به مال دیگری انجام می‌دهد.

حال آن که معامله فضولی عهدی به این معنا است که شخص به حساب فرد دیگری متعهد می‌شود که عملی را برای طرف دیگر معامله انجام دهد.

۲- اگر شخصی که در انجام کاری وکالت دارد خارج از حیطه وکالت عقدی را انجام دهد عقد منعقده از ناحیه وی فضولی است به عنوان مثال به شخصی وکالت در فروش خانه داده می‌شود، اما وکیل علاوه بر فروش خانه خودروی موکل را هم می‌فروشد در این جا فروش خودرو فضولی است.

۳- عقد فضولی غیر نافذ است و در صورت تنفیذ از سوی مالک نافذ و در صورت رد از سوی او باطل می‌گردد در واقع معامله غیرنافذ به این معناست که در یکی از ارکان معامله نقص و خللی وجود دارد و به همین دلیل، هرچند که معامله کلاً باطل نیست، ولی نمی‌تواند صحیح هم قلمداد شود.

به عبارت دیگر، معامله فضولی چیست؟ در معامله فضولی هرگاه نقص و خلل موجود برطرف شود، معامله صحیح و کامل می‌شود. یکی از ارکانی که قانون برای صحت معامله ذکر کرده است، وجود رضایت مالک است.

از آنجا که در معامله فضولی این رضایت وجود نداشته است و فضول، بدون اطلاع یا رضایت مالک اقدام به انجام معامله می‌کند، معامله‌ی مذکور غیرنافذ است و تنها درصورت اخذ رضایت مالک، صحیح و کامل تلقی می‌شود.

۴- اگر فضول نداند که مال غیر را مورد معامله قرار می‌دهد و فکر کند که مال مورد معامله متعلق به خودش است یا اینکه با علم به اینکه مال مورد معامله متعلق به دیگری است معامله کند در هر دو صورت معامله منعقده فضولی است بنابراین تفاوت نمی‌کند که فضول دارای سوء نیت باشد یا نباشد.

۵- در فضولی بودن معامله تفاوتی ندارد که متعامل فضولی به فضولی بودن معامله عالم یا جاهل باشد. در واقع اینکه متعامل فضولی بداند که مال غیر به او منتقل شده یا نداند در هر دو صورت معامله فضولی است.

۶- اگر بعد از معامله فضولی و قبل از رد یا تنفیذ آن مالک فوت کند این معامله همچنان غیر نافذ است و حق تنفیذ یا رد به وراث او منتقل می‌شود.

انواع تنفیذ و رد
۱- تنفیذ صریح: شخص صراحتاً معامله را تنفیذ کند یعنی رضایت خود را به صورت صریح بیان کند.
۲- تنفیذ ضمنی: شخص صراحتاً معامله را تنفیذ نکند، اما عملی انجام دهد که حاکی از تنفیذ باشد مانند آن که مال را به متعامل فضولی تحویل دهد.
۳- رد صریح: شخص صراحتاً معامله را رد کند.
۴- رد ضمنی: شخص صراحتاً معامله را رد نکند، اما عملی انجام دهد که حاکی از رد باشد مانند آن که مال را مورد نقل و انتقال قرار دهد.

مسئولیت متعامل فضولی در برابر مالک
متعامل فضولی در برابر مالک مسئول عین مال، منافع استفاده شده و استفاده نشده مال و کلیه خسارات وارده به مال است و فرقی هم نمی‌کند که در خصوص فضولی بودن معامله عالم یا جاهل باشد.

مسئولیت فضول در برابر متعامل فضولی
اگر مالک معامله را رد کند فضول در برابر متعامل فضولی مسئولیتی به شرح ذیل دارد:

۱- اگر متعامل فضولی در زمان معامله عالم به فضولی بودن معامله باشد در این صورت فضول باید صرفاً ثمن و در صورت تلف شدن ثمن مثل یا قیمت آن را به او بازگرداند (منظور از ثمن چیزی است که از جانب خریدار در قبال دریافت مبیع به فروشنده پرداخت می‌شود.) در این صورت متعامل فضولی مستحق دریافت خسارات نیست.

۲- اگر متعامل فضولی در زمان معامله جاهل به فضولی بودن معامله باشد در این صورت فضول باید علاوه بر بازگرداندن ثمن کلیه خسارات متعامل فضولی را نیز جبران کند.

وضعیت و آثار معامله فضولی پس از رد
ممکن است مالک معامله فضولی را رد کند در این صورت عقد برای همیشه از بین می‌رود و هیچ گونه آثار حقوقی نخواهد داشت. به موجب ماده ۲۵۱ قانون مدنی رد معامله فضولی به هر لفظ یا فعلی که به عدم رضایت مالک دلالت کند حاصل می‌شود.معامله فضولی چیست؟

در صورتی که فضول مال مورد معامله را به اصیل تسلیم کرده باشد و مال نزد او موجود باشد مالک خواهد توانست با رد معامله به او مراجعه کرده و عین مال خود را مسترد کند.

هر گاه مال مورد معامله نزد اصیل تلف شده باشد مالک بدل مال و تمام منافع مال را از اصیل می‌گیرد خواه اصیل از آن منافع معامله فضولی چیست؟ استفاده کرده باشد یا استفاده ننموده باشد.

معامله فضولی چیست؟

۞ هر کس از خود بدگویی و انتقاد کند٬خود را اصلاح کرده و هر کس خودستایی نماید٬ پس به تحقیق خویش را تباه نموده است. ۞

دانش و فناوری

ویژه

آخرین خبر گیلان

۞ هر کس از خود بدگویی و انتقاد کند٬خود را اصلاح کرده و هر کس خودستایی نماید٬ پس به تحقیق خویش را تباه نموده است. ۞

معامله فضولی چیست؟

به موجب ماده ۲۴۷ق.م معامله با مال غیر جز بعنوان وکالت ، وصایت ،ولایت نافذ نیست ولو اینکه صاحب مال باطناٌ راضی باشد ولی اگر مالک یا قائم مقام بعد از وقوع معامله آن را تنفیذ کند در این صورت معامله صحیح است .به هر حال اگر شخصی بجز تمایندگان قراردادی و قضایی و قانونی مالک ،مال […]

به موجب ماده ۲۴۷ق.م معامله با مال غیر جز بعنوان وکالت ، وصایت ،ولایت نافذ نیست ولو اینکه صاحب مال باطناٌ راضی باشد ولی اگر مالک یا قائم مقام بعد از وقوع معامله آن را تنفیذ کند در این صورت معامله صحیح است .به هر حال اگر شخصی بجز تمایندگان قراردادی و قضایی و قانونی مالک ،مال معامله فضولی چیست؟ او را مورد معامله قرار دهد این عمل معامله فضولی است معامله فضولی از نظر تحلیل اراده ۲ دسته است:

۱- معامل فضول به نام و حساب مالک معامله میکند: دراینجا وضع معامل فضول مثل وکیلی است که از حدود اختیارات خویش خارج شده طبق ماده ۶۷۴ق.م در مورد آنچه که خارج از حدود وکالت انجام داده موکل هیچ گونه تعهدی ندارد مگر اینکه اعمال فضولی وکیل را صراحتاٌ یا ضمناٌ اجازه کند.

۲- معامل فضول به نام و حساب خویش معامله نماید:در ۳۰۴ ق.م صورت خاصی از آن آمد مبنی بر اینکه اگر کسی که چیزی را بدون حق دریافت کرده لیکن محق نبوده و آن چیز را فروخته است معامله فضولی و تابع احکام مربوط به آن خواهد بود.تعهد به نفع ثالث را نباید از مصادیق معاملات فضولی دانست زیرا در آن یکی از طرفین در برابر طرف دیگر اقدام به کاری را از ناحیه ثالث میکند مثلا شخصی میخواهد خانه ای را برای دیگری بخرد تعهد میکند که مالک را راضی میکنم که خانه را به شما بفروشد پس در تعهد به نفع ثالث به موجب قرارداد نه به موجب قانون هیچ رابطه ای بین اصیل و ثالث نیست در حالیکه از مشخصات بارز معامله فضولی آن است که مالک بتواند با تنفیذ عمل فضولی آن را به نفع خود نافذ نماید.مبنای حقوقی معامله فضولی: چند نظریه داده شده است:

۱- ق.م ما به پیروی از فقه امامیه اراده را یک عنصر بسیط (ساده) ندانسته بلکه آنرا به ۲ عنصر قصد و رضا تقسیم نموده است بموجب این نظر آنچه که در معاملات باید منسوب به مالک شود رضای اوست وچنانچه قصد انشایی که از جانب شخص دیگر اظهار شده به رضای مالک بپیوندد عقد صحیح و آثار حقوقی خود را به بار می آورد. به موجب این نظر معامله فضولی میان معامل فضولی و اصیل صورت می پذیرد ولی چون رضای مالک را به همراه ندارد معامله ناقص است و هر موقع این رضا به قصد معامل فضولی ضمیمه شود آن معامله ی ناقص به یک عقد کامل تبدیل می گردد ومالک و اصیل در برابر هم ملتزم می گردند.

۲-نظر دیگر این است که در تمام مواردی که مالک نتیجه معامله فضولی را میپذیرد در واقع میپذیرد که معامله فضولی در معاملاه انجام شده نماینده او بوده است . مقنن با احترام به اراده ی او این معامله را پذیرفته وآثار عقد را متوجه مالک می گرداند.معامله فضول معامله ای است غیر نافذ و برای اینکه از حالت غیر نافذ در آید باید مالک آن را تنفیذ کند و اجازه برای اینکه واجد چنین اثری باشد دارای شرایطی است :

۱– مالک باید رضای خود را ابراز کند چونکه رضای باطنی کافی نیست و مضافاٌ اینکه سکوت مالک ولو با حضور در مجلس عقد اجازه نیست

۲- اجازه مالک نباید مسبوق به رد باشد. معامله ی فضولی به هر لفظ و فعلی که دلالت بر عدم رضای مالک نماید حاصل می شود وقتی معامله غیر نافذ رد شود دیگر چیزی بر جای نمی ماند که اجازه بعدی مالک به آن ضمیمه شود پس اجازه در صورتی موثر است که مسبوق به رد نباشدوالا اثری ندارد.

۳- رضای مالک باید بعنوان مالکیت و تنفیذ معامله فضولی و به قصد اجازه باشد .

۴- با توجه به اینکه اجازه یک عمل حقوقی است و در صورتی میتوان صادر شود که مالک اهلیت تصرف در اموال را داشته باشد پس اگر مالک محجور باشد قیم یا ولی او برحسب مورد باید معامله فضولی را تنفیذ کنند.

اثر اجازه:آیا تنفیذ در این جا اثرش ناظر به آینده است یا نسبت به گذشته هم تسری پیدا میکند به عبارت دیگر آیا اجازه اثر ناقلیت دارد یا کاشفیت؟نظر کاشف بودن اجازه: به موجب این نظریه اجازه در معاملات فضولی اثر قهقرایی دارد طرفداران این نظر معتقدند که ارکان اصلی عقد را اصیل و معامل فضول تشکیل می دهند و رضای مالک باعث اجرای مفاد عقد میشود.خود طرفداران نظریه کشف ۲ گروه هستند به عبارت دیگر از نظر کاشف بودن اجازه باز ۲ نظرپدید آمده است: ۱-کشف حکمی ۲- کشف حقیقیدر کشف حقیقی اجازه هم نسبت به عین مال مورد معامله وهم نسبت به منافع آن اثر قهقرایی دارد یعنی اجازه باعث میشود که مال ومنافع آن از زمان انعقاد عقد به متعامل منتقل شود و اجازه فقط جنبه اعلامی داردو منظور از کشف حکمی این است که اجازه نسبت به انتقال عین جنبه تاسیسی دارد و نسبت به انتقال منافع اثر قهقرایی داشته است .در چهارچوب این نظر اجازه نسبت به انتقال عین جنبه تاسیسی داشته یعنی اثر آن از زمان اجازه است نه از زمان انعقاد عقد.ولی در زمینه منافع جنبه اعلامی و اثر قهقرایی دارد.در قانون مدنی ۲ قانون در باره اثر اجازه دیده میشود:

۲۵۸:نسبت به منافع مالی که مورد معامله فضولی بوده است و همچنین نسبت به منافع حاصله از عوض آن اجازه یا رد از روز عقد موثر خواهد بود: این ماده متضمن کشف حکمی است یعنی اجازه نسبت به انتقال منافع اثر قهقرایی دارد ولی نسبت به انتقال عین اثر تاسیسی دارد به عبارتی منافع به عبارت دیگر منافع از زمان انعقاد عقد به متعاملمنتقل می شوند ولی عین از زمان اجازه.

۲۵۷: اگر عین مالی که موضوع معامله فضولی بوده قبل از اینکه مالک معامله فضولی را اجازه یا رد کند مورد معامله دیگر قرار گیرد مالک می تواند هر کدام را که بخواهد اجازه کند در این صورت هر کدام را اجازه کرد معاملات قبل از آن باطل و معاملات بعد از آن نافذ است.طبق این ماده مالک می تواند از بین معاملات فضولی متعدد هر کدام را که بخواهد تنفیذ کند اثر این اجازه این است که معاملات سابق بر اجازه رد می شود و معامله ای را که مالک برآنانگشت گذاشته تنفیذ میشود مثلاٌ وقتی ۶ معامله صورت گرفته باشد و مالک معامله چهارم راتنفیذ کند سه معامله قبلی از بین رفته ولی سه معامله دیگر صحیح است یعنی معامله چهارم از روز انعقاد عقد صحیح بوده پس اجازه اثر قهقرایی دارد یعنی اجازه نسبت به انتقال عین مال اثر قهقرایی دارد پس مقنن از کشف حکمی استفاده کرده است.

آثار معامله فضولی:

۱- معامله فضولی هیچ گونه الزامی برای مالک بوجود نمی آورد و مالک آزادانه می تواند معامله فضولی را تنفیذ یا رد کند.

۲-معامل فضولی هیچ گونه سمتی ندارد و صرفاٌ وسیله ای است که انعقاد قرارداد بین اصیل و مالک را میسر می گرداند.

۳- اگر تاخیر در اجازه یا رد موجب تضرر اصیل شود می تواند معامله را بر هم بزند ولی اگر موجب تضرر نشود نمی تواند معامله را بر هم بزند.

تذکر:چنانچه مالک ، معامله فضولی را اجازه نکند و مشتری بر فضولی بودن جاهل باشد می تواند برای کلیه ثمن وخسارات به بایع رجوع کند ولی در صورت عالم بودن فقط حق رجوع برای ثمن را دارد.توافقی که میان معامل فضول و اصیل شده هیچ گاه به زیان مالک قابل استناد نیست و اگر معامله توسط مالک رد شود متصرف مال طبق ماده۳۰۱ق.م غاصب و متصرف عدوانی است.در این خصوص ۲۶۱ ق.م اذعان میکند مبنی بر اینکه در صورتی که مبیع فضولی به تصرف مشتری داده شود و هرگاه مالک معامله را اجازه نکرد مشتری نسبت اصل ومنافع مال مدتی که در تصرف او بوده است ضامن است اگر چه استیفا منفعت نکرده باشد.

لازم به ذکر است در برخی مواقع معامل فضول تحصیل اجازه مالک را تضمین میکند و حال اگر این معامل که تعهد به فعل ثالث را بر عهده گرفته به تعهد خود عمل نکند ملزم به جبران خسارت است و طرف اصیل می تواند در چهار چوب خسارت ناشی از عدم انجام تعهد مطالبه خسارت کند.

معامله ی فضولی

معامله ی فضولی: در عالم حقوق، یکی از آثار معاملات، اصل نسبی بودن قراردادهاست. به موجب این اصل، هر معامله ای که واقع می شود، فقط نسبت به طرفین و قائم مقام آنان اثر دارد و نسبت به اشخاص خارج از معامله اثری ندارد. در واقع فقط طرفین معامله مسئول اجرای تعهدات ناشی از آن معامله هستند و اشخاص ثالث هیچ تعهدی ندارند.

وکیل ملکی نیز میتوانید برای این موضوع نیز بگیرید که جلوی ضرر و زیان خودتان را بگیرید .

اما استثنائاتی هم بر این اصل وجود دارد. یکی از این استثنائات، معامله ی فضولی است. در معامله ی فضولی با اینکه معامله بین فضول و خریدار منعقد شده، اما اثر آن به مالک مال سرایت می کند.

در این مقاله به بررسی معامله ی فضولی و شناخت آن می پردازیم. با گروه وکلای آسا همراه باشید.

معامله ی فضولی چیست؟

تنها کسی می تواند در یک مال دخل و تصرف مادی یا حقوقی بنماید که مالک آن مال باشد. بنابراین فقط مالک یا نماینده ی او می تواند در مورد مال تصمیم گرفته و اقدام به فروش، اجاره، هبه و … نماید. اما برخی افراد با آگاهی یا بدون آن، اموال دیگران را معامله می نمایند. در واقع شخص می داند مال متعلق به او نیست اما آن را می فروشد. یا شخص دچار اشتباه است و نمی داند که مال برای او نیست، اما اقدام به معامله می نماید. اینها مصادیق معامله ی فضولی هستند.

هر گاه مورد معامله مالی متعلق به غیر باشد، آن معامله فضولی محسوب می شود. پس اگر کسی بدون رضایت مالک و بدون اینکه از سوی مالک نمایندگی داشته باشد، مال او را معامله نماید، معامله ی انجام شده فضولی محسوب می شود.

چنین شخصی نیز در اصطلاح حقوقی فضول نامیده می شود. کسی هم که با فضول معامله نموده، اصیل نام دارد.

انواع معامله ی فضولی:

این معامله بر دو قسم است:

1. معامله فضولی برای غیر: منظور از غیر همان مالک است. یعنی فضول سوء نیتی ندارد. مال مالک را بدون اذن او معامله کرده، اما می خواهد وجه معامله را به مالک بدهد. مثلا مالک اتومبیلی دارد، فضول بدون اجازه مالک اتومبیل را می فروشد و وجه دریافتی را به مالک می دهد.
2. معامله ی فضولی برای خود: در این حالت فضول بدون اذن مالک مال او را معامله می نماید، اما نمی خواهد وجوه دریافتی را به مالک بدهد. حال ممکن است سوءنیت داشته باشد، یعنی با آگاهی از اینکه مال برای دیگری است، اقدام به معامله نماید و وجه دریافتی را برای خود بردارد. یا ممکن است از تعلق مال به دیگری اطلاع نداشته باشد، پس در نتیجه سوءنیتی هم ندارد.

حکم معامله ی فضولی چیست؟

معامله ی فضولی غیرنافذ است. چه فضول از سوءنیت داشته باشد، چه نداشته باشد. در هر صورت معامله ی فضولی غیرنافذ است. منظور از غیرنافذ بودن این است که عقد یکی از شرایط صحت معاملات را ندارد، اما اگر این شرط بعدا ایجاد شده و به معامله ملحق شود، عقد صحیح می شود. در واقع غیرنافذ بودن مانند برزخ است و معامله میان صحیح بودن و باطل بودن قرار دارد.

در معامله ی فضولی رضایت مالک وجود ندارد. به همین دلیل معامله غیرنافذ است. اما رضایت شرطی است که اگر بعدا به معامله افزوده شود موجب صحت آن می گردد.

پس دو حالت ممکن است ایجاد شود:

• اگر مالک پس از اطلاع از وقوع معامله ی فضولی مال خود، رضایت خود را نسبت به آن معامله اعلام کند، معامله صحیح می شود. اعلام رضایت مالک نسبت به معامله ی فضولی و اجازه نمودن آن تنفیذ نامیده می شود.
• اگر مالک پس از اطلاع از وقوع معامله ی فضولی مال خود، رضایت ندهد و معامله را اجازه نکند، معامله باطل می شود. این عدم رضایت رد معامله نامیده می شود.

تنفیذ و رد :

همان طور که گفته شد، مالک باید پس از اطلاع از وقوع معامله، در مورد آن تصمیم گیری نماید. به عبارتی یا باید معامله را تایید کند یا آن را نپذیرد و رد کند.

اگر مالک قصد تنفیذ (تایید ) معامله را دارد، رضایت خود را باید اعلام نماید. حال می تواند با گفتن این معامله را تایید کند، یا با انجام فعلی که رضایت او را نشان دهد. تنفیذ معامله با انجام یک فعل، تنفیذ ضمنی نامیده می شود. مثلا اگر محسن خانه ی علی را به امید بفروشد و علی از وقوع این معامله آگاه شود و سپس علی کلید آپارتمان را به امید تحویل دهد، عمل علی تنفیذ ضمنی معامله است.

توجه داشته باشید که سکوت در حقوق علامت رضایت نیست. پس نمی توان سکوت مالک را مبنی بر رضایت او به انجام معامله در نظر گرفت.

همچنین مالک نمی تواند معامله را ابتدا رد کند و سپس اقدام به تنفیذ (تایید) آن نماید. زیرا با رد مالک معامله باطل می شود و امکان تنفیذ آن وجود ندارد.

حال اگر مالک تصمیم به رد معامله داشت، عدم رضایت خود را می تواند با لفظ یا فعل اعلام نماید. اگر عدم رضایت خود را با لفظ اعلام کند، رد صریح و اگر با فعل اعلام کند رد ضمنی خواهد بود. مثلا محسن خانه ی علی را به امید می فروشد و علی از وقوع معامله آگاه می شود. اگر علی با وجود آگاهی از وقوع معامله، همان خانه را به مجید بفروشد، عمل او رد ضمنی معامله ای است که محسن و امید انجام داده اند.

مهلت تنفیذ یا رد معامله ی فضولی :

با توجه به ماده ی 252 قانون مدنی، نیازی نیست تنفیذ یا رد مالک فورا صورت بگیرد. اما اگر تاخیر مالک باعث ورود ضرر به خریدار شود، خریدار می تواند معامله را فسخ نماید. اگر مالک پیش از تصمیم گیری در خصوص معامله فوت کند، حق تنفذیذ به ورثه منتقل می شود.

آگاهی اصیل(خریدار) از معامله ی فضولی:

گاهی اصیل از اینکه مال مورد معامله متعلق به شخصی غیر از فروشنده است آگاهی دارد و آگاهی از این موضوع خبر ندارد. باید بدانید که آگاهی یا عدم آگاهی خریدار از فضولی بودن عمل فروشنده، تاثیری در مسئولیت اصیل در مقابل مالک ایجاد نمی کند. در واقع اگر مورد معامله در اختیار اصیل قرار بگیرد، او نسبت به اصل مال و منافع آن ضامن است.

در واقع مسئولیت اصیل در مقابل مالک مانند غاصب است. پس حتی اگر عین مال بدون تقصیر او و در اثر حادثه ای از بین برود باز هم او باید خسارت مالک را جبران نماید. در خصوص منافع نیز، چه از مال بهره ببرد چه نبرد، نسبت به منافع ضامن است.

اما آگاهی یا عدم آگاهی اصیل از فضولی بودن معامله، در مقابل فضول موثر است. اگر اصیل از فضولی بودن معامله آگاهی نداشته باشد، می تواند به فضول مراجعه کرده و علاوه بر ثمن، خسارات وارد بر خود را مطالبه نماید. اما اگر اصیل از فضولی بودن معامله آگاه باشد، فقط می تواند وجه معامله را از اصیل پس بگیرد.

مصادیق این معامله :

علاوه بر مثال هایی که گفته شد، در قوانین برخی اقدامات فضولی تلقی شده است.

• مثلا اقدامات وکیل خارج از حدود اختیارات اذن موکل و خارج از حدود اختیارات اعطائی به او فضولی تلقی می شود.
• یا در اموال مشاع، تصرف شریک بدون اذن سایر شرکا یا خارج از حدود اذن، فضولی محسوب می گردد.

اثبات معامله ی فضولی:

برای اثبات معامله ی فضولی، مالک باید تعلق مال مورد معامله را به خود اثبات نماید. پس او باید ضمن تقدیم یک دادخواست حقوقی، مدارک مالکیت خود را تقدیم دادگاه نماید. قطعا داشتن سند رسمی مالکیت، در پیروزی مالک در این دعوا موثر است. اما مالکیت را از طرق دیگر نیز می توان اثبات کرد. نظیر استفاده از اسناد عادی، شهادت شهود و … .

آیا معامله ی فضولی جرم است؟

معامله ی فضولی به موجب ماده ی 1 قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر جرم انگاری شده است. انجام معامله ی فضولی موجب ایجاد مسئولیت کیفری برای فضول، اصیل وحتی مالک می گردد.

جهت مطالعه ی بیشتر، به مطلب فروش مال غیر در سایت گروه وکلای آسا مراجعه نمایید.

نمونه رای معامله ی فضولی:

دادنامه شماره 9209970908700539 مورخ 1392/09/03

اگر ثابت شود وکیل مصلحت موکل خود را در فروش آپارتمان رعایت نکرده عمل او فضولی و معامله انجام شده باطل است.