بازار ابزارهای مشتقه

مزیت‌های استفاده از ابزار مشتقه در بورس

Derivatives Markets

بازارهای مالی و علم مالی نوین را بدون شناخت مشتقات نمی‌توان درک کرد. کتاب بازارهای مشتقه یکی از مشهورترین منابع درسی رشته مالی است که به شناخت بازارهای مالی و علم مالی نوین می‌پردازد. این کتاب به خواننده کمک می‌کند تا ابزارهای مشتقه موجود را بشناسد، از نحوۀ استفاده از آنها آگاهی یابد، نحوۀ قیمت‌گذاری آنها را بداند و دریابد که چگونه ابزارها و مفاهیم پایه مشتقه به طور گسترده‌تر در علم مالی مفید واقع می‌شوند. در این کتاب فرض بر آن است که خواننده مفاهیم ابتدایی مالی از قبیل ارزش فعلی، ارزش آتی و مفاهیم مقدماتی ریاضی و آمار را می‌داند.

در پیشانی سخن
پیشگفتار مترجمان
پیشگفتار مؤلف

فصل اول: مقدمه‌ای بر مشتقات

بخش اول: بیمه، هج‌کردن و راهبردهای ساده
فصل دوم: معرفی قراردادهای فرارو و اختیارات معامله
فصل سوم: بیمه، کران‌ها و دیگر راهبردها
فصل چهارم: مقدمه‌ای بر مدیریت ریسک

بخش دوم: قراردادهای فرارو، آتی، و سوآپ
فصل پنجم: قراردادهای مالی فرارو و آتی
فصل ششم: قراردادهای فرارو و آتی کالا
فصل هفتم: قراردادهای آتی و فراروی نرخ بهره
فصل هشتم: سوآپ‌ها

بخش سوم: اختیارات معامله
فصل نهم: رابطه برابری قیمت اختیار معامله و سایر روابط
فصل دهم: قیمت‌گذاری دوجمله‌ای اختیار معامله: مفاهیم پایه
فصل یازدهم: قیمت‌گذاری دوجمله‌ای اختیار معامله: موضوعات انتخابی
فصل دوازدهم: فرمول بلک ـ شولز
فصل سیزدهم: بازارگردانی و دلتاـ هج‌کردن
فصل چهاردهم: اختیارات نامتعارف

منابع
واژه‌نامه
نمایه

کتاب حاضر برای دانشجویان رشته حسابداری و مالی در مقطع کارشناسی ارشد به عنوان منبع اصلی درس «مهندسی مالی و مدیریت ریسک» به ارزش 2 واحد ترجمه شده است. امید است علاوه بر جامعه دانشگاهی کلیه مدیران مالی و حسابداران و سهام‌داران بازار بورس و فرابورس و سایر علاقه‌مندان نیز از آن بهره‌مند شوند.

ایمنی در برابر ریسک

سابقه استفاده از ابزار مشتقه(آتی) به سده ۱۷ میلادی در دنیا برمی‌گردد. اولین معاملات انجام‌شده در قرن ۱۷ در مورد معاملات ابزار مشتقه(آتی) به کشور ژاپن بازمی‌گردد. اما در سال‌های ۱۸۴۵ تا ۱۸۵۸ با راه‌اندازی بورس کالای شیکاگو نحوه استفاده از معاملات آتی در قالب قوانین سیاست‌های تنظیمی و نظارتی شکل خاصی پیدا کرد.

فرزان سهرابی / کارشناس ارشد اقتصاد و تحلیلگر بازار فیوچرز

سابقه استفاده از ابزار مشتقه (آتی) به سده 17 میلادی در دنیا برمی‌گردد. اولین معاملات انجام‌شده در قرن 17 در مورد معاملات ابزار مشتقه (آتی) به کشور ژاپن بازمی‌گردد. اما در سال‌های 1845 تا 1858 با راه‌اندازی بورس کالای شیکاگو نحوه استفاده از معاملات آتی در قالب قوانین سیاست‌های تنظیمی و نظارتی شکل خاصی پیدا کرد. به بیانی ساده‌تر بورس‌های کالایی مراکزی هستند که استفاده از ابزارهای مشتقه (آتی و اختیار معامله) در آنها رواج داشته و سازماندهی می‌شود و باعث می‌شود تا تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان علاوه بر ایمن شدن در برابر ریسک نوسان قیمت، هزینه معامله کمتری بپردازند، در واقع استفاده از این ابزارها در بورس و فرآیند دادوستد کالاها و سهام‌ تاثیر مثبتی بر مناسبات تولید و توزیع کالاها دارند و همچنان نقش بسیار موثری بر توسعه اقتصادی و رفاه مردم آن کشور ایفا می‌کنند.

به عبارت دیگر معاملات ابزار مشتقه نه‌تنها ابزاری برای مدیریت ریسک است بلکه در بسیاری از موارد می‌تواند به بهترین وجه ممکن مشکلات بازار داد و ستد را مرتفع کند. هم‌اکنون معاملات ابزارهای مشتقه جزو اولویت‌های کاری پیشرفته‌ترین بورس‌های دنیاست، این‌گونه معاملات نقش سازماندهی در کشف قیمت و مدیریت ریسک نوسان قیمت را بر عهده دارند.

مزیت‌های استفاده از ابزار مشتقه در بورس

1- پیش‌بینی قیمت‌ها
2- سهولت دسترسی برای عموم
3- هزینه‌های کمتر (کارمزد)
4- سادگی عملکرد نسبی آنها نسبت به سایر روش‌ها

5- قابلیت جایگزینی با روش مبادلات تضمینی (خریدهای تضمینی و حمایتی دولت)
6- رشد پایدار
7- شفافیت در رقابت
8- ریسک‌گریزی

امروزه بورس‌ها با استفاده از ابزار مشتقه به دنبال کاهش ریسک و انتقال ریسک بر مبنای افزایش درآمد از گروه ریسک‌گریزان (تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان) به گروه ریسک‌پذیران (سفته‌بازان) هستند. در واقع چنین می‌توان برداشت کرد که بورس‌ها با ترویج ابزار مشتقه در تلاشند با انتقال ریسک از بازارهای خارج از بورس (بازارهای غیررسمی) به بورس‌های کالایی بهادار جریان نقدینگی را در فضای نظام‌مند با استفاده از ابزارهای مشتقه کنترل کرده تا سوداگران و سفته‌بازان از سفته‌بازی بر کالاهایی که نقش بسزایی در سبد خانوار و تاثیرگذار بر تورم دارند جلوگیری کنند. لذا تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان بر مبنای کشف قیمت این دسته از سرمایه‌گذاران در فضایی بدون ریسک و تنش اقدام به تامین مالی و کالایی می‌کنند، امروزه در بورس‌های معتبر 98 درصد از معاملات صرفاً با استفاده از ابزار مشتقه صورت می‌گیرد.

مدت‌هاست که مبادلات تضمینی به‌عنوان راهبردی برای تجار جهت کاهش و پرهیز یا حذف ریسک قسمت شناسایی شده است. در این عملیات انتقال ریسک به افراد دیگری که تمایل دارند انجام می‌شود. از این جهت فعالیت مزبور مشابه بیمه است. قبل از بیان مدل‌های تئوریک بعضی از نظرات اقتصاددانان برجسته و پیشرو درباره بازار آتی و انتقال ریسک را مرور می‌کنیم. از نظر مارشال مبادله‌گر تضمینی یک سوداگر نیست بلکه یک بیمه‌گذار است. فردی که محصولات خود را پیش‌فروش می‌کند ریسک معمول بازار را بر دوش دیگران گذاشته و از منافع احتمالی آن چشم‌پوشی می‌کند. به عقیده وی اساس عملیات تضمینی کاهش خطرات برای شخص است و این عملیات افراد را قادر می‌سازد در مقابل ریسک نوسان قیمت بیمه شوند. سود احتمالی ناشی از عدم ورود به بازار آتی برای تجار مانند حق بیمه پرداختی برای جلوگیری از ریسک است. اقتصاددانان معروف جهان مبادلات تضمینی را با عبارت پرهیز از ریسک و بیمه توصیف می‌کنند. یک تاجر معمولی زمانی در یک قرارداد آتی شرکت می‌کند که به‌وسیله آن بتواند مبادله تضمینی انجام دهد و وضعیت ریسک خود را کاهش دهد. همچنین وی اشاره کرد برای این منظور ممکن است حق بیمه گران‌تر از مبادلات تضمینی برای تجار شود. کامل‌ترین و دقیق‌ترین بحث مبادلات آتی مربوط به قیمت‌گذاری است. این‌گونه مبادلات را به نحوی می‌توان تعریف کرد که به‌طور کلی فعالان در تجارت آتی یا پذیرنده ریسک مانند سوداگران یا انتقال‌دهندگان ریسک مانند مبادله‌گران تضمینی هستند. اما مطالعات مفصل و دقیق سهم زیادی در ادبیات موضوع داشتند، بعضی به طور موثری ریسک را با جانشین‌سازی قرارداد آتی و نقدی کاهش می‌دهند. همچنین می‌توان نشان داد چگونه تجار با پیش‌بینی مبنا می‌توانند ضمن کاهش ریسک منافعی را نیز به دست آورند. حال با بیان جزئیات تئوری توضیح‌دهنده رابطه بیم ریسک‌گریزی و قیمت‌های آتی بررسی می‌شود. این نظریات چگونگی اثرات پرهیز از ریسک بر قیمت‌های آتی را نشان می‌دهد. ملاحظه می‌شود که چگونه ریسک‌گریزی موجب انحراف قیمت آتی از قیمت نقدی مورد انتظار خواهد شد. بر طبق نظریه دیر‌کردی عادی تحویل این انحراف از طریق سیستماتیک انجام می‌شود. بر اساس نظریه دوم مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای قیمت بازار به میزان ریسک نسبت داده می‌شود. بعضی از محققان از روش کامپ برای کشف تفاوت بین قیمت آتی و قیمت نقدی مورد استفاده در آینده استفاده می‌کنند.

فرض کنید سوداگران انتظارات همگنی داشته باشند به نحوی که به صورت یکسان قیمت نقدی آتی را پیش‌بینی کنند. این افراد قیمت ثبت‌شده آتی را در بازار بورس با قیمت نقدی مورد انتظارشان در آینده مقایسه می‌کنند. اگر قیمت‌های آتی با قیمت انتظاری در سر‌رسید برابر باشد هیچ دلیلی برای ورود آنها به بازار آتی وجود ندارد. ورود سوداگران به بازار در چنین شرایطی موجب تحمل ریسک بدون سود انتظاری خواهد بود. منطقی است که تجار از ورود به فعالیت ریسکی بدون پاداش خودداری کنند. از سوی دیگر تولیدکنندگان برای کاهش ریسک ناچار به انجام عملیات پیش‌فروش بازار ابزارهای مشتقه و پیش‌خرید هستند.

اگر این افراد به طور خالص فروشنده قرارداد آتی باشند لازم است سوداگران به‌طور خالص این قرارداد باشند و بالعکس. برای مثال سوداگری را در نظر بگیرید که موقعیت خرید آتی را بررسی می‌کند. این فرد زمانی خریدار قرارداد آتی خواهد شد که پیش‌بینی وی از قیمت نقدی در آینده بیشتر از قیمت آتی در بازار بورس باشد. در طرف مقابل تولیدکننده برای جلوگیری از ریسک قیمت خواهان پیش‌فروش محصولاتش است. او ناچار است در قیمت آتی محصول را به فروش برساند. با انجام این قرارداد که نوعی مبادله تضمینی به شمار می‌رود ریسک ناخواسته را به سوداگر منتقل و همراه با آن سود انتظاری را نصیب وی می‌کند. سود مزبور شامل تفاوت بین قیمت آتی و مورد انتظار است. حتی اگر در این حالت نیز سوداگر هیچ وجه مطمئنی دریافت نکرده است. وی باید آنقدر صبر کند تا قیمت نقدی در آینده مطابق نظراتش اتفاق بیفتد تا به منافع خود دست یابد. در مطالب فوق برای سهولت در نتیجه‌گیری یک مبادله‌گر تضمینی و یک سوداگر در نظر گرفته شد. اما در حالت واقعی افراد زیادی با نیازهای متنوع درجات مختلفی از ریسک‌گریزی و انتظارات ناهمگن (متفاوت) درباره قیمت نقدی در آینده وجود دارند. نمودار زیر وضعیتی را که ممکن است در یک بازار آتی کالا حاکم شود ترسیم می‌کند. این نمودار موقعیت مربوط به دو گروه مبادله‌گران تضمینی و سوداگران را نشان می‌دهد. همچنان که قیمت آتی تغییر می‌کند تعداد قراردادهایی که دو گروه مایل به عقد آن هستند نیز تغییر می‌کند.

فرض کنید مبادله‌گران تضمینی به طور خالص فروشنده قرارداد آتی باشند، در هیچ قیمت آتی آنان مایل به خرید قرارداد آتی در بازار نیستند. فرض اینکه مبادله‌گران تضمینی همواره به‌طور خالص فروشنده قراردادهای آتی هستند اهمیت چندانی بر نتایج ندارد فقط لازم است در نظر گرفته شود وجود ریسک موجب موقعیت فروش می‌شود. البته بعضی از این افراد اگر قیمت آتی به اندازه کافی پایین باشد وضعیت فروش را ترک و تمایل به خرید قرارداد آتی پیدا می‌کنند. در این حالت آنان مشابه سوداگران عمل می‌کنند. سطوح مختلف قیمت آتی نشان می‌دهد شیب نزولی خط مزبور بیانگر آن است که در قیمت‌های بالاتر این افراد تمایل به فروش بیشتر و در قیمت‌های آتی پایین‌تر میل کمتری به فروش قرارداد آتی دارند. توضیحات فوق نشان می‌دهد چگونه قیمت‌های آتی می‌تواند از قیمت مورد انتظار نقدی در آینده منحرف شود حتی اگر هزینه مبادلات در بورس صفر باشد. به نحو مشابه اگر تولیدکنندگان بخواهند به‌طور خالص پیش‌خری انجام دهند لازم است به‌طور خالص سوداگران پیش‌فروش کنند. گروه اخیر زمانی پیش‌فروش می‌کنند که قیمت مورد انتظار در آینده کمتر از قیمت آتی باشد تا برای کسب منافع ناشی از تحمل ریسک امیدوار باشد. به این ترتیب رابطه میان قیمت آتی و نقدی مورد انتظار بستگی به وضعیت مبادله‌گران تضمینی دارد که آیا قصد پیش‌فروش یا پیش‌خرید قراردادهای آتی بازار ابزارهای مشتقه را دارند. میزان اختلاف این دو تابعی از میزان ریسک‌گریزی دو گروه است.

کنترل ریسک در بازار سرمایه با استفاده از ابزار مشتقه

در سال های اخیر ابزار مشتقه مورد توجه مدیران بازار سرمایه قرار گرفته است؛ به طوری که این قراردادها طی سالیان گذشته برای محصولاتی نظیر مفتول‌های مس، شمش طلا، کنجاله سویا، زیره سبز و سکه طلا ایجاد شده است، هر چند در این میان قرارداد آتی سکه طلا به موفقیت چشمگیری دست یافته است.

به بازار ابزارهای مشتقه گزارش گروه اقتصاد ، طی سالیان متمادی ابزارهای مشتقه به عنوان یکی از نیاز های مهم پاسخگویی به خواست مشتریان در بورس‌ های جهانی مطرح شده اند.

مهم‌ترین کارکرد ابزار های مشتقه پوشش ریسک مشتریان است. این کارویژه شامل خرید یا فروش تولیدات اعم از محصولات زراعی، صنعتی و غیره در زمان آینده است.

از آنجا که نوسانات احتمالی قیمت در آینده بر اثر تغییرات در میزان عرضه و تقاضا می‌تواند خسارات سنگینی را به تولیدکنندگان وارد سازد لذا فروش تضمینی محصولات به قیمت مشخص در آینده معلوم دغدغه اصلی تولیدکنندگان است.

نوسانات احتمالی قیمت در آینده همچنین می‌تواند بسیاری از مصرف‌کنندگان مواد اولیه را با مشکلات جدی مواجه کند. بنابراین لازمه ایجاد یک بازار کارا و شفاف با حجم معاملاتی بالا، وجود انواع ابزار های مختلف برای پاسخ به نیاز ها است. در این میان بازار ابزار مشتقه بهترین مکانی است که تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌توانند نیازهای خود را به بهترین قیمت و در کمترین زمان ممکن برطرف کنند.

در سال های اخیر ابزار مشتقه مورد توجه مدیران بورس کالا قرار گرفت و قرارداد ها طی سالیان گذشته برای محصولاتی نظیر مفتول‌های مس، شمش طلا، کنجاله سویا، زیره سبز و سکه طلا ایجاد شد.

در حال حاضر نیز به نظر می‌رسد بازار سرمایه برای رونق هرچه بیشتر معاملات مشتقه به دنبال انتخاب دارایی پایه مناسب جهت تعریف قرارداد آتی برای آن است تا انواع معامله‌گران بازار تمایل و رغبت کافی و مهم‌تر از آن انگیزه لازم جهت معاملات را روی آن دارایی داشته باشند.

افزایش قابلیت پیش بینی بازار با کمک ابزارهای مشتقه بورس کالا

گیتی آنلاین - رئیس هیات مدیره شرکت مشاور سرمایه گذاری آرمان آتی معتقد است با توسعه یافتن ابزارهای مشتقه نظیر فوروارد و فیوچرز در بورس کالا در کنار ایجاد مکانیزم های تشکیل ابزارهای نوین مالی نظیر صندوق های سرمایه گذاری و اوراق بدهی می توان به قابلیت پیش بینی پذیر بازار ابزارهای مشتقه کردن بازارها کمک کرد.

به گزارش گیتی آنلاین به نقل از «پایگاه خبری بورس کالای ایران »، علی اسلامی بیدگلی به قابلیت پیش بینی پذیر کردن بازارها به کمک ابزارهای مالی اشاره کرد و گفت: برای پیش بینی پذیر شدن بازارها به برخی ابزارهای تکمیلی نیاز است تا بتوان از این طریق نوسانات بازار را محدود تر کرد و تاثیر پذیری ریسک های سیستماتیک را کاهش داد .

وی با بیان اینکه ابزارها و نهادهای مالی می توانند به بهبود پیش بینی پذیر کردن بازارها کمک کنند، افزود: به عنوان مثال استفاده از انواع مختلف ابزار مشتقه، می تواند قابلیت پیش بینی پذیری بازارها را افزایش داده و میزان نوسانات را کاهش دهد، علاوه بر این حضور برخی نهادها مانند بازارگردان ها می تواند کمک کند تا این قابلیت به میزان قابل توجهی افزایش یابد .

اسلامی بیدگلی افزود: در حال حاضر مشخص شدن متغیرهایی که تاثیر قابل توجهی روی قیمت محصولات دارند نیز یکی از موضوعاتی است که باید مورد توجه قرار بگیرد؛ به عنوان مثال نوسانات ارزی روی قیمت محصولات تاثیر گذار است لذا تعیین نرخ ارز و اعلام سیاست های یکسان سازی نرخ ارز می تواند قابلیت پیش بینی پذیری بازار را افزایش دهد .

این کارشناس بازار سرمایه به عوامل درونی و بیرونی برای بهبود این قابلیت در بازارها اشاره و تصریح کرد: در حال حاضر متغیرهای بیرونی تاثیرات قابل توجهی روی نوسانات قیمت کالا و متعاقبا ابزارهای مشتقه دارند، این در حالی است که برنامه ریزی بلندمدت می تواند به افزایش قابلیت پیش بینی پذیر کردن بازار کمک کند .

اسلامی بیدگلی با ذکر مثالی ادامه داد: عوامل بیرونی موثر در تغییر قیمت مواد اولیه، یکی از متغیرهایی است که باعث افزایش نوسانات شده و قابلیت پیش بینی را با مشکل مواجه می کند به طوری که در سالهای گذشته انتشار شایعاتی همچون افزایش قیمت گاز، برق و سایر هزینه های تولید و یا حذف تعرفه مواجه بودیم که باعث افزایش نوسانات شده و قابلیت پیش بینی پذیر کردن بازار را با مشکل مواجه می کرد .

وی با تأکید بر این نکته که به سیاستی برای کاهش نوسانات بازار و افزایش قابلیت پیش بینی نوسانات آتی نیاز است تا بتوان برنامه ریزی بلندمدتی در این زمینه داشت، داد: این موضوع شامل مقررات مالیات، گمرک، تعرفه ها، سیاست های صادرات و واردات، تعیین قیمت مواد اولیه، تعیین سیاست های قیمت گذاری، تعیین استراتژی های شورای رقابت برای کالاهایی که در محیط رقابتی بوده و یا دارای انحصار هستند می شود و هر چقدر این برنامه ها بلندمدت تر بوده و تغییرات کمتری داشته باشد، می تواند کمک کند تا قابلیت پیش بینی پذیر کردن بازارها افزایش پیدا کند .

رئیس هیات مدیره شرکت مشاور سرمایه گذاری آرمان آتی به عوامل درونی اشاره کرد و افزود: ابزارهای مشتقه ابزاری است که می تواند به پیش بینی پذیر شدن بازارها کمک کند؛ لذا توسعه ابزارهای مشتقه و تنوع محصولات مختلف در بورس کالا به عنوان یکی از پیش نیازهایی است که در جهت افزایش قدرت پیش بینی پذیر کردن بازار به کار گرفته می شود .

به گفته اسلامی بیدگلی، توسعه ابزارهای مشتقه در بورس کالا، افزایش تعداد محصولات و ابزارها، افزایش تعداد فعالین و بهبود دستورالعمل ها و آیین نامه ها به افزایش و بهبود قابلیت پیش بینی پذیر کردن بازارها کمک می کند .

وی خاطرنشان کرد: یکی از ابزارهای اصلی در بورس های کالایی ابزارهای مشتقه نظیر فوروارد و فیوچرز است که در کنار ایجاد مکانیزم های تشکیل ابزارهای نوین مالی نظیر صندوق های سرمایه گذاری و اوراق بدهی مختلف به قابلیت پیش بینی پذیر کردن بازار کمک می کند .

وی ادامه داد: بنابراین طبیعتا ایجاد صندوق های کالایی، انتشار انواع اوراق بدهی نظیر اوراق سلف و صکوک و اوراق دیگری که قابلیت تعریف در بازار دارند، مانند اوراق مبتنی بر دارایی یا بدهی از ابزارهایی هستند که می توانند به بهبود امکان قابل پیش بینی بودن بازار کمک کنند .

افزایش ریسک و قدرت گرفتن موقعیت فروش در بازار مشتقه

جریان معاملاتی هفته گذشته در بازار آتی بورس‌کالا به‌گونه‌ای پیش‌رفت که افزایش محدود قیمت تسویه در بسیاری از قراردادهای فعال به‌ثبت رسید.

• فاکتورهای حامی رشد بهای ارز
• زعفران با نوسان مثبت قیمت
• نوسان ارزی، سیگنال‌ساز اصلی برای ابزارهای طلایی

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از دنیای اقتصاد، اگرچه این نوسان قیمت، افزایشی بود اما چندان قدرتمند به‌شمار نمی‌رود که بتوان آن را به‌عنوان آغاز روند افزایشی در این بازار تلقی کرد. هنوز دورنمای روشنی برای هفته آینده این بازار قابل ترسیم نیست که بتوان مبتنی بر آن بازار را افزایشی در نظر گرفت، از این‌رو شاید بتوان گفت ریسک گرفتن موقعیت فروش برای فعالان بازار بالا به‌نظر می‌رسد.

در هفته گذشته سه داده حیاتی بازار آتی یعنی حجم و ارزش معاملات به‌همراه میزان موقعیت‌های باز قراردادهای آتی، به‌میزان محدودی کاهش یافتند که می‌توان بخش عمده آن را مربوط به ‌نااطمینانی‌های اخیری دانست که از سوی متغیرهای اثرگذار بر بازار آتی موثر است. ۵۹۸هزار و ۸۱۶ موقعیت تعهدی خرید و فروش به‌صورت همزمان در جریان دادوستدهای هفته گذشته در بازار آتی به‌ثبت رسید که در مقایسه با هفته ماقبل آن کاهش اندکی را به‌همراه داشت.

البته هنوز هم نمی‌توان اثر تعطیلی پنج‌شنبه‌ها را بر حجم معاملات بازار آتی نادیده گرفت‌ چر‌اکه پیش از این، بازار آتی در روز پنج‌شنبه‌ نیز فعال و به‌معاملات خود ادامه می‌داد. اما چندی است که به‌خاطر شیوع موج پنجم کرونا و جهش‌های اخیر ویروس‌کرونا تا پایان مردادماه شاهد تعطیلی این روز هستیم که روزهای معاملاتی بازار آتی را به‌ ۵ روز کاهش داده بازار ابزارهای مشتقه است.

از جمله متغیرهای موثر بر معاملات قراردادهای آتی را می‌توان بهای ارز دانست که تکانه‌های اخیر آن توانسته اثر قابل‌توجهی بر این بازار وارد کند. اینکه تا اواسط هفته گذشته نرخ دلار در بازار آزاد به‌روند صعودی خود ادامه داد، دلیل موجهی برای نوسان مثبت بازار آتی به‌شمار می‌رود‌ اما در روزهای پایانی هفته عقبگرد اندک بهای دلار رخ داد که به‌نظر می‌رسد پس از چند روز صعود، منطقی به‌نظر می‌رسد.

سیگنال‌های سیاسی را در این بین نمی‌توان نادیده گرفت‌ چرا‌که صحبت اخیر رییس‌جمهور جدید برای برقراری روابط صمیمانه با سایر کشورها از جمله دلایلی است که می‌توان افت اندک بهای ارز در معاملات پایان هفته گذشته را به‌آن مربوط دانست، اگرچه با مداخله دولت نیز همراه بود. با این حال لازمه تثبیت و حتی تداوم افت نرخ‌ها در بازارهای گوناگون به‌ویژه بازار ارز به‌گامی فراتر از صحبت‌کردن، نیازمند است، بنابراین در حال‌حاضر نمی‌توان این افت نرخ را جدی ارزیابی کرد و لازم است تا مخابره سیگنال‌های رسمی، تایید اعتبار چنین پیش‌بینی را به‌تعویق انداخت.

فاکتورهای حامی رشد بهای ارز

آمارهای کلان اقتصادی تغذیه‌کننده اصلی رشد اخیر بهای ارز در بازار آزاد به‌شمار می‌رود که در کنار نااطمینانی نسبت به‌شرایط آینده و عدم‌قطعیت‌های سیاسی و اقتصادی اثر این موضوع را مضاعف کرده است. اینکه سهم پول از حجم نقدینگی سبب رشد شدید متغیرهای پولی در اقتصاد شده است و خبری از لغو تحریم‌ها به‌گوش نمی‌رسد، دست به‌دست هم داده و بستر لازم برای صعود بهای ارز را فراهم کرد.

هنوز هم سیاست‌های مورد‌نظر کابینه پیشنهادی دولت جدید در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، از این‌رو عموم بازارها با عدم قطعیت همراه هستند و معامله‌گران سعی دارند با محافظه‌کاری بیشتری به ‌فعالیت خود ادامه دهند. در بازار قراردادهای آتی بورس‌کالا نیز چنین ترسی از نوسان شدید قیمت‌ها در آینده دیده می‌شود که ثمره آن افت 10 درصدی حجم معاملات طی هفته گذشته بود. به‌عبارت دقیق‌تر در هفته گذشته 71 هزار و 178 قرارداد آتی مورد معامله قرار گرفت که ارزشی بالغ بر 152 میلیارد تومان را در‌بر داشت. البته در هفته گذشته شاهد خروج دو سررسید مردادماه نمادهای نقره و صندوق طلا بودیم که شاید بخشی از کاهش داده‌های حیاتی بازار آتی مربوط به‌این مساله باشد.

زعفران با نوسان مثبت قیمت

زعفران نگین، پرحجم‌ترین محصول بازار آتی در معاملات هفته گذشته بود که با 501هزار و 695 معامله در رده اول حجم معاملات قرار گرفت. نوسان بهای دو نماد فعال این محصول (SAFSH00 و SAFAB00) در تابلوی معاملات آتی به‌گونه‌ای مثبت بود که معامله‌گرانی که موقعیت خرید این نماد را داشتند، اصطلاحا واریز به‌حساب خود را تجربه‌کردند. به‌واسطه دادوستد این محصول در بازار آتی، 371 میلیارد تومان نقدینگی به‌بازار تزریق شد که 77 درصد از کل نقدینگی است که در جریان معاملات هفته گذشته به‌بازار آتی وارد شده و رقمی قابل‌قبول به‌شمار می‌رود.

سررسید آبان ماه زعفران نگین از نرخ تسویه 15 هزار و 389 تومان در ابتدای هفته به‌16 هزار و 204 تومان افزایش یافت و نزدیک‌ترین سررسید این محصول که 21شهریورماه است با رشد هفتگی 5درصدی نرخ تسویه، در پایان هفته با نرخ 14هزار و 649 تومان مورد دادوستد قرار گرفت.

نوسان ارزی، سیگنال‌ساز اصلی برای ابزارهای طلایی

پس از خروج سررسید مردادماه صندوق طلا از تابلوی آتی بورس‌کالا طی هفته گذشته، این دارایی سرمایه‌ای تنها با یک نماد (ETCME00) در بازار فعال است که سررسید آن 7 مهرماه است.

3 هزار و 631 موقعیت تعهدی خرید و فروش همزمان برای این نماد در هفته گذشته به‌بازار وارد شده که نقدینگی به‌میزان 56میلیارد و 368میلیون تومان را به‌دنبال داشت. واحدهای صندوق طلا نیز همچون سایر کالاهای بازار آتی با رشد قیمت تسویه هفته گذشته را به‌پایان رساند‌ به‌طوری که نرخ تسویه 8 هزار و 745 تومانی سررسید مهرماه صندوق طلا در روز پایانی معاملات با نرخ 9هزار و 218 تومانی معامله شد.

بخش عمده این صعود 472 تومانی نرخ تسویه طی یک هفته مربوط به‌ رشد بهای ارز است که سبب تغییر فاز ذهنیت معامله‌گران به‌انتظارات تورمی مثبت شد. آنچه که از معاملات صندوق‌های طلای بورس‌کالا و گواهی سپرده سکه طلا نمایان است، دادوستد این اوراق در اکثر روزهای معاملاتی هفته گذشته در نرخی بالاتر از قیمت‌های بنیادین خود بود که به ‌شکل‌گیری انتظارات تورمی در بازار ابزارهای طلایی بورس‌کالا منجر شده است.

این تحولات در این دو بازار، در بازار آتی نیز اثر افزایشی خود را منعکس کرده و سبب رشد قیمت‌های تسویه در این بازار شده است‌ به‌طوری که اهالی بازار حتی به‌افت و خیزهای مکرر بهای اونس جهانی طلا توجه چندانی نداشتند که به‌نسبت نوسان‌های کاهشی قدرتمندتری را به‌ثبت رساند. در معاملات روز گذشته در لحظه تنظیم این گزارش بهای هر اونس طلا در بازارهای جهانی به‌1757 دلار افزایش یافت که رشد روزانه 29/ 0درصدی را به‌خود دید.

به‌نظر می‌رسد افت محسوس بهای اونس طلا که ابتدای هفته بسیار جدی بود، در روزهای پایانی هفته تا حدودی تعدیل شد و سرانجام برآیند نوسان‌های هفتگی این فلز زرد را به‌منفی 27/ 0درصد رساند. در شرایطی‌که نگرانی‌ها از گسترش سریع سویه دلتای ویروس‌کرونا در اقصی‌نقاط دنیا به‌ویژه چندین کشور آسیایی افزایش یافته و محدودیت‌های شدیدتری اعمال شده، انتظار تسریع رشد اقتصادی و بازگشت مشاغل به‌روزهای عادی با پیچیدگی‌های فراوانی همراه شده است.

در آخرین معاملات هفته گذشته، هر واحد صندوق طلای لوتوس به‌عنوان دارایی پایه نماد آتی طلای بورس‌کالا، با نرخ 8 هزار و 433 تومان معامله شد. از این‌رو در بازار آتی، نرخ تسویه بالاتر از نرخ دارایی پایه قرار گرفت و وضعیت کونتانگو یا فورواردیشن بر دادوستد سررسید مهرماه آتی صندوق طلا حاکم شد که به‌نظر می‌رسد دورنمای معامله‌گران این بازار رشد قیمت‌ها در روزهای آینده است. البته باید در نظر گرفت در روزهای نزدیک شدن به‌سررسید، قیمت دارایی پایه و نرخ تسویه به‌سمت یکدیگر همگرا خواهد شد.