نظر مراجع معظم تقلید درباره معامله در بازار فارکس
حوزه/ حجت الاسلام صالحی با تشریح شرایط بازار فارکس و احتمال وجود معاملات صوری، غیرشرعی و ربوی در این بازار به بررسی حکم شرعی فعالیت در فارکس پرداخت.
به گزارش خبرگزاری «حوزه» از اصفهان به نقل از روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، حجت الاسلام امیر صالحی، کارشناس فقه و مبلغ تخصصی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان به بررسی حکم شرعی معامله و فعالیت در بازار فارکس پرداخت.
وی با بیان اینکه به زبان ساده «فارکس» بورس بین المللی تجارت ارز می باشد، اظهار کرد: بازار فارکس بازاری است که در آن ارزهای مختلف نظیر ریال، دلار، یورو، پوند، ین و دینار معامله می شوند.
این مبلغ تصریح کرد: در این بازار یک ارز را توسط ارز دیگری معامله می کنند و کسی که قصد معامله دارد اگر احساس کند که ارزش ارزی در حال افزایش است آن ارز حکم شرعی معاملات بورس را خریداری می کند و هنگامی که ارزش آن افزایش یافت به فروش آن می پردازد و یا ارز گران را فروخته و پس از ارزان شدن مجدداً خریداری می کند و از این راه سود می برد.
اشکالات بازار فارکس
حجت الاسلام صالحی در ادامه خاطرنشان کرد: آنچه امروزه به عنوان «بازار فارکس» در اینترنت مطرح است دارای اشکالاتی است که موجب حرمت و عدم جواز این نوع معاملات شده است، نخستین اشکال این است که بسیاری از کسانی که خود را در محیط اینترنت به عنوان کارگزار بازار فارکس معرفی می کنند و پایگاه یا وبلاگی به این نام برای خود ایجاد کرده اند دارای هویت مشخصی نیستند و هدف آنها از این کار صرفاً کلاه برداری است و با این شیوه به تطمیع مردم پرداخته و سرمایه آنان را غارت کرده و چون محل معلومی ندارند، مال باخته هیچ راهی برای استیفاء حق خود نخواهد داشت و همه سرمایه خود را از دست خواهد داد.
مبلغ تخصصی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان تصریح کرد: اشکال دیگر بازار فارکس این است که بعضی از سرمایه گذاری های در فضای مجازی یک نمایش صوری بیش نبوده و واقعیت ندارد زیرا آنان اموال سرمایه گذار را جای دیگری مثل قاچاق و نظیر آن سرمایه گذاری کرده اند. این قسم از معاملات فارکس قطعا شرعی نیست زیرا جدای از اشکالات دیگر به شرط سرمایه گذار که صاحب مال است و شرط کرده که سرمایه اش در خرید و فروش ارز به کار گرفته شود عمل نشده است.
شرط حرام معامله را باطل می‌کند
وی ادامه داد: بخش دیگری از کسانی که خود را در محیط اینترنت به عنوان کارگزار بازار فارکس معرفی می کنند اگر چه دارای هویت مشخصی هم باشند و حقیقتاً هم معامله ارز انجام می دهند اما در ضمن قرار داد خود با صاحبان سرمایه شرط هایی مطرح می کنند که آن شرط ها خلاف شرع است، مثل اینکه شرط می کنند در زمانهایی که معامله ای در کار نیست این سرمایه را به صورت ربوی به بانک یا مؤسسه ای قرض داده و سود دریافت کنند.
حجت الاسلام صالحی با بیان اینکه شرط حرام موجب بطلان معامله می‌شود، اظهار کرد: بنابراین کار کردن با چنین بازاری نیز حرام است، بنابراین معاملات فارکسی که امروزه از طریق اینترنت انجام گیرد اگر تمام شرایط معامله در آن رعایت شود یعنی هم هویت کارگزار احراز شود و هم اطمینان حاصل شود که کارگزار مطابق خواست صاحب سرمایه معاملات را مترتب می‌کند و از جهت قوانین کشوری نیز مقررات ورود و خروج سرمایه رعایت شود و قراردادهای جانبی نیز مشروع باشد، شرعاً جایز است.
نظر مراجع معظم تقلید پیرامون فارکس
این کارشناس فقه و احکام شرعی در ادامه به بررسی فتاوای مراجع معظم تقلید پیرامون بازار فارکس پرداخت و گفت: حضرت آیت الله خامنه‌ای در پاسخ به این سؤال که معامله در بازار فارکس چه حکمی دارد می‌فرمایند: بطور کلی صحت معاملات در بازار فارکس متوقف بر رعایت ضوابط شرعی و قانونی است.
وی در ادامه افزود: بنا به گفته برخی کارشناسان، کارگزاران بازار فارکس دو دسته اند، دسته اول که اکثر مدعیان کارگزاری از این دسته اند، صرفا یک صفحه مجازی در فضای اینترنت تشکیل داده اند و حضور واقعی در بازار ارز ندارند، این گروه پول مشتریان را دریافت و برای اهداف و برنامه‌های خود استفاده می‌کنند و فقط یک صفحه اینترنتی برای مشتری اختصاص می دهند که مشتری در آن مشغول معاملات به ظاهر ارزی می‌شود، بنابراین معاملات انجام شده غیر واقعی و باطل است و موجب ملکیت درآمد حاصله نمی شود.
حجت الاسلام صالحی خاطرنشان کرد: دسته دوم کارگزاران واقعی هستند که حضور واقعی در بازار ارز دارند و با پول مشتری اقدام به خرید و فروش ارز می‌کنند، که با رعایت ضوابط شرعی و قانونی، فی نفسه اشکال ندارد، ولی باید توجه شود که معاملات باید به صورت واقعی و خرید و فروش ارز باشد، بنابراین اگر کسب درآمد براساس پیش بینی نوسانات قیمت ارز باشد مشروع نیست. معاملات اهرمی، که با اعتبار گرفتن از کارگزار انجام می شود، اگر ماهیت قرض همراه با سود داشته باشد، ربا و حرام است.(استفتاء اختصاصی از دفتر مقام معظم رهبری به شمارهr5r9p6k).
مبلغ تخصصی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان تصریح کرد: حضرت آیت الله سیستانی پیرامون بازار فارکس اجازه ورود در چنین معاملاتی را نمی‌دهند، همچنین نظر حضرت آیت الله صافی گلپایگانی در خصوص بازار فارکس این است که از آنجایی که معامله در بازار مذکور صوری است و لذا معاملات واقعه در آن صحیح نمی‌باشد، حضرت آیت الله مکارم شیرازی نیز می‌فرمایند با توجه به اینکه فارکس شرایط شرعیه معاملات را ندارد جایز نیست و حضرت آیت الله نوری همدانی هم فتوا می‌دهند که بازار فارکس و معاملات آن صورت شرعی ندارد.
وی در پایان با تأکید بر ضرورت توجه مقلدان به فتاوای مراجع تقلید خود، اظهار کرد: با توجه به اشکالاتی که بازار فارکس دارد و به آن اشاره شد افراد در ورود به این بازار اینترنتی هوشیارانه عمل کرده و فریب ظاهر بزک کرده آن را نخورند و جهات شرعی آن را مورد توجه قرار داده تا انسان دچار معاملات حرام و باطل نشود.
حکم شرعی فعالیت در بورس
س 1695: خرید و فروش سهامی که شرکتهای صنعتی یا تجاری یا بعضی از بانکها در معرض فروش میگذارند، چه حکمی دارد؟ بدین ترتیب که شخصی یکی ازآن سهام را می‌خرد و در بازار بورس مورد خرید و فروش و معامله قرار می‌گیرد و در نتیجه قیمت آن از قیمت خرید بیشتر یا کمتر می‌شود و میدانیم که خود سهم مورد خرید و فروش قرار می‌گیرد نه سرمایه. همچنین در صورتی که شرکتهای مزبور فعالیتهای ربوی داشته باشند یا در این مورد شک داشته باشیم، مسأله چه حکمی دارد؟
ج: اگر ارزش مالی سهام کارگاه، کارخانه، شرکت و يا بانک به اعتبار خود سهام و براثر اعطای اعتبار به آنها توسط کسی که انجام اين کار به وسيله او صحيح است، باشد، خريد و فروش آن اشکال ندارد و همچنين اگر به اعتبار قيمت کارگاه، شرکت، کارخانه و يا بانک و يا سرمايه آنها باشد، با توجه به اينکه هر سهمی بيانگر جزئی از آن است، در نتيجه خريد و فروش سهام اشکال ندارد به شرطی که علم به مجموع سهام شرکت و امور ديگری که عرفاً برای رفع غرر، علم به آنها لازم است داشته باشد و فعاليتهای شرکت يا کارِ کارخانه و کارگاه و يا بانک شرعاً حلال باشد.
س 1695: خرید و فروش سهامی که شرکتهای صنعتی یا تجاری یا بعضی از بانکها در معرض فروش میگذارند، چه حکمی دارد؟ بدین ترتیب که شخصی یکی ازآن سهام را می‌خرد و در بازار بورس مورد خرید و فروش و معامله قرار می‌گیرد و در نتیجه قیمت آن از قیمت خرید بیشتر یا کمتر می‌شود و میدانیم که خود سهم مورد خرید و فروش قرار می‌گیرد نه سرمایه. همچنین در صورتی که شرکتهای مزبور فعالیتهای ربوی داشته باشند یا حکم شرعی معاملات بورس در این مورد شک داشته باشیم، مسأله چه حکمی دارد؟
ج: اگر ارزش مالی سهام کارگاه، کارخانه، شرکت و يا بانک به اعتبار خود سهام و براثر اعطای اعتبار به آنها توسط کسی که انجام اين کار به وسيله او صحيح است، باشد، خريد و فروش آن اشکال ندارد و همچنين اگر به اعتبار قيمت کارگاه، شرکت، کارخانه و يا بانک و يا سرمايه آنها باشد، با توجه به اينکه هر سهمی بيانگر جزئی از آن است، در نتيجه خريد و فروش سهام اشکال ندارد به شرطی که علم به مجموع سهام شرکت و امور ديگری که عرفاً برای رفع غرر، علم به آنها لازم است داشته باشد و فعاليتهای شرکت يا کارِ کارخانه و کارگاه و يا بانک شرعاً حلال باشد.
کسب درآمد از طریق سبدگردانی
سؤال: اگر فردی که در معاملات بورس اوراق بهادار تخصص ندارد، سرمایه اش را در اختیار اینجانب قرار دهد که برای او سهام شرکت های بورسی را خرید و فروش کنم و مقداری از سود حاصل از معاملات را به او بدهم؛ آیا درآمد حاصل از این نوع معاملات، که اصطلاحاً به آن #سبدگردانی گفته می شود، اشکال دارد؟
جواب: اگر صاحب سرمایه به شما وکالت دهد با سرمایه اش در معاملات بورس درآمد کسب کنید و مقدار مشخصی از سود را به او و بقیه را بابت حق الزحمۀ خود بردارید، اشکال ندارد، البته اگر قانونی در این مورد وجود دارد، باید رعایت شود.
منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی خامنه ای.
حضرت آیت الله مکارم شیرازی
سرمایه گذاری در بورس
پرسش :سرمایه گذاری در بورس از نظر شرعی مانعی دارد؟
پاسخ :بورس هرگاه مربوط به سهام كارخانه ها يا مراكز اقتصادى ديگر باشد كه وجود خارجى دارند، و مقدار سهم و قيمت آن كاملا روشن باشد، مانعى ندارد.
سرمایه گذاری در بورس
پرسش :سرما یه گذاری در بورس از نظر شرعی مانعی دارد؟
پاسخ :بورس هرگاه مربوط به سهام کارخانه ها باشد، سرمایه گداری در آن مانعی ندارد.
سرمایه گذاری در بورس خارج از کشور
پرسش :آیا سرمایه گزاری درشرکت های بورس خارج از کشور اشکال دارد؟
پاسخ :در صورتی که سرمایه گذاری در جای مشروعی باشد اشکالی ندارد.
خرید و فروش سهام
پرسش :آیا خرید و فروش سهام در بورس اوراق بهادار از لحاظ شرعی اشکال دارد؟ اگر اشکالی ندارد آیا برای خرید سهام شرکتی باید از کار آن شرکت مطلع باشیم یا صرف آنکه آن شرکت در بورس اوراق بهادار است و قصد اینجانب هم بدست آوردن سود ناشی از خرید فروش سهام و همچنین مشارکت در اقتصاد کشور است خرید و فروش سهام آن شرکت بلامانع است؟
بررسی حکم شرعی معامله در بورس
ساعد نیوز: به جرات می‌توان گفت که بازار بورس، بازار به شدت مولدی است. شما وقتی که پول خود را برای خرید سهام شرکت داروسازی صرف می‌کنید می‌دانید که چه اتفاقی می‌افتد؟ خب شرکت داروسازی می‌تواند خط تولید جدیدی راه بیاندازد. با ایجاد این خط تولید، زمینه‌ی اشتغال‌زایی و کاهش بیکاری برای بسیاری از افراد به وجود خواهد آمد.
به جرات می توان گفت که بازار بورس، بازار به شدت مولدی است. شما وقتی که پول خود را برای خرید سهام شرکت داروسازی صرف می کنید می دانید که چه اتفاقی می افتد؟ خب شرکت داروسازی می تواند خط تولید جدیدی راه بیاندازد. با ایجاد این خط تولید، زمینه ی اشتغال زایی و کاهش بیکاری برای بسیاری از افراد به وجود خواهد آمد. طبق بررسی های انجا شده توسط کارشناسان، بیکاری ریشه ی بسیاری از معضلات اجتماعی در جامعه است. با راه افتادن چرخه ی اقتصاد در هر جامعه ای یقیناً معضل بیکاری هم حل خواهد شد. می دانید چرخه اقتصاد چطور ساخته می شود؟ با سرمایه گذاری و وارد شدن حجمی از پول به چرخه ی اقتصادی دولت ها، این اتفاق خواهد افتاد. حال چه جایی بهتر از بازار بورس می تواند این ساز و کار را برای مردم فراهم آورد؟ در چنین حالتی واضح است که حکم شرعی بورس را نمی توان مانند قمار حرام به حساب آورد.
حکم شرعی بورس از نظر مراجع تقلید
آیت الله خامنه ای:
بورس بازاری است که در آن دارایی های مختلف مورد معامله قرار می گیرد، بنابراین بورس فی نفسه اشکال ندارد؛ ولی مهم این هست که باید معاملات در بورس نامشروع خلاف قانون نباشد در غیر این صورت حرام است. بطور کلی فعّالیّت در بورس و خرید سهام و تعیین سود سالانه برای آن بر طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی که به تأیید شورای محترم نگهبان قانون اساسی رسیده انجام می گیرد محکوم به صحّت و حلیّت است.
آیت الله مکارم شیرازی
درآمد و کسبی که از طریق خریدوفروش اوراق بهادار و بورس به دست می آید به حکم قمار نیست. میان قمار و بورس تفاوت هست. فرق قمار و بروس در این است که در قمار به خوردن مال به باطل صورت می گیرد. به این معنی که بدون مجوز و یا عقود شرعی است. اما اگر در بورس بر اساس عقود شرعی و اسلامی عمل شود؛ خریدوفروش بدون اشکال است.
در نظر اسلام هرگونه معامله مانند بورس یا اینکه کسی کار اصلی خود را خریدوفروش سهام در بورس قرار دهد؛ درصورتی که عقود و معاملات سوری نباشد؛ بر اساس احکام شرع مقدس اسلام باشد؛ در آنها فروشنده واقعاً مالک باشد و یا از طرف مالک وکیل باشد؛ خریدار نیز واقعاً صاحب آن شده باشد؛ ایرادی ندارد.
آیت الله وحید خراسانی
حکم شرعی بورس از دیدگاه آیت الله وحید خراسانی به این صورت است که خرید و فروش سهام شرکتهاى سهامى، در صورتى که در آن شرکتها معاملات حرام ـ مانند معاملات ربوى ـ انجام نشود ، جایز است ، و خرید و فروش سهام شرکتهایى که معاملات حرام انجام مى دهند در صورتى که سود حاصل از حرام ، جزء سرمایه شرکت باشد ، جایز نیست ، و در غیر این صورت خرید و فروش خودِ سهام جایز است ، ولى باید از درآمدهاى حرامِ آن پرهیز شود.
آیت الله صافی گلپایگانی
حکم شرعی بورس از دیدگاه آیت الله صافی گلپایگانی به این شرح است که به طور کلی معاملات بورسی چنانچه با اجتماع جمیع شرایط صحت و لزوم باشد فی نفسه مانعی ندارد.
آیت الله سیستانی
خریدوفروش سهام صحیح است. البته اگر درباره سهام شرکت های حرام مثل شرکت های خریدوفروش شراب و معاملات ربوی باشد؛ خرید سهام آن و شرکت در این کار جایز نیست.
چرا برخی معتقدند که حکم شرعی بورس و قمار یکی است؟
با توضیحاتی که در بخش های قبلی آورده شد می توان فهمید که بورس نمی تواند قمار باشد. پس نمی توان حکم شرعی بورس و قمار را یکسان دانست. بورس امکانی را فراهم می کند تا نقدینگی در جامعه در مسیر درست استفاده شود. با انتخاب آگاهانه در بازار بورس می توان سهامی را خرید و با گذشت زمان در سود این سهام شریک شد. البته به شرطی که نظارت های کافی بر بازار بورس و سرمایه وجود داشته باشد. به گفته ی حسین راغفر استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا در مورد بازار بورس باید توجه داشت که اصولا این بازار توام با ریسک های گسترده است؛ یعنی نفس فعالیت در بورس ریسک است. حال اگر در این شرایط مبهم، نظارت های کافی بر ابعاد و زوایای مختلف بورس وجود نداشته باشد و این نظارت ها واقعاً اعمال هم نشود، بازار بورس به یک قمارخانه ی بزرگ تبدیل خواهد شد. در این میان تعداد زیادی از افراد عادی ناآگاهانه وارد این بازی می شوند.
ممکن است افرادی که بدون آگاهی وارد این بازی مرگ و زندگی می شوند، تمام دارایی و هستی خود را ببازند. در سوی دیگر هم محتمل است جماعتی بیخود و بی جهت و بدون هیچ تلاشی سودهای بادآورده و کلانی را کاسب شوند. به همین جهت مدیرانی که در راس نظارت بازار سرمایه هستند موظف اند تا از دانش نظری و تسلط علمی بر تمام ابعاد فعالیت بورس، برخوردار باشند. آن ها باید درک کافی از اهمیت نظارت بر بازار سرمایه و آثار گسترده ی آن بر اقتصاد کشور و رفاه مردم داشته باشند. مهم تر از همه، مدیران ناظر باید در مقابل انبوهی از منافع که در مقابل آن ها صف می کشد، از شجاعت مقاومت برخوردار باشند. بنابراین رهبری بازار سرمایه، کاری بس دشوار است و رسالتی حساس! به گفته ی رهبر انقلاب بسیار مهم است که معاملات در بورس خلاف قانون و نامشروع نباشند که در غیر این صورت حکم شرعی بورس هم حرام خواهد بود!
آیا خرید و فروش سهام در بورس، نیاز به پرداخت خمس دارد؟
همان طور که می دانید عواید حاصل از خرید و فروش سهام در بورس نیز در شمار درآمدهای فرد قرار گرفته و مشمول پرداخت خمس خواهد شد.
آیا فروش سهمی که در همان روز خریداری شده، قمار محسوب می شود؟
پاسخی که مراجع عظام در این خصوص داده اند، در این خلاصه می شود که در صورتی واقعی و شرعی بودن معاملات، فروش آن در هر زمان، مجاز و صحیح است.
آیا اجرت یا کمیسیون کسب شده از سوی کارگزاری ها، جایز است؟
پاسخ به این صورت است که چون کارگزاری ها حکم نماینده یا وکیل سهامداران و متقاضیان خرید و فروش سهام را دارند، دریافت مبلغی به عنوان کمیسیون یا اجرت، ایرادی نداشته و مجاز است
آیا سهام بورس و اوراق بهادار قابل وقف هستند؟
بله، قابل وقف هستند.
خرید و فروش طلا، ارز و نفت در بورس های جهانی توسط اینترنت دارای چه حکمی از نظر شرعی می باشد؟
با توجّه به اینکه فارکس شرایط شرعیّه معاملات را ندارد جایز نیست.عده ای هستند که بورس شغل آنها می باشد آنها به مطالعه وضعیت شرکتها به این نتیجه می رسند که ارزش سهام شرکتی بالا خواهد رفت و لذا اقدام به خرید سهام آن شرکت می کنند و بعد از گران شدن سهام آن شرکت با فروش سهام سود می کنند. با توجه به نوسانات بازار گاهی سودهای کلانی می کنند البته گاهی نیز ضررهای کلانی می کنند . اگر ما سرمایه مان را دراختیار این اشخاص قرار دهیم پولی که از این راه به دست می اید چه حکمی دارد ؟اشکال ندارد مگر اینکه سهام شرکتهای معامله با محرمات یا بانکهای ربوی باشد.
سایت رسمی دفتر حضرت آيت الله العظمى وحيد خراسانى
گاهى شركت هاى سهامى براى فروش سهام و اسناد بهادار خود ، بانكها را واسطه قرار مى دهند ، و بانكها با دريافت مبلغى بر حسب قرار داد به عنوان واسطه ، به فروش و صرف آن سهام و اسناد اقدام مى كنند.
اجرت گرفتن بانك بابت فروش سهام و اسناد بهادار
مسأله ۲۸۵۸ ـ اين قرار داد با بانك جايز است ، چه به صورت اجاره باشد ، كه شركت سهامى ، بانك را در مقابل پرداخت آن كارمزد براى اين كار ـ فروش سهام و اسناد بهادار ـ اجير كند ، و چه به صورت جعاله باشد ، كه شركت سهامى متعهّد شود كه اگر بانك اين كار را براى او انجام دهد ، اين مبلغ را به او بپردازد ، و در هر دو صورت بانك با انجام دادن عمل مذكور ، حقّ دارد كار مزد تعيين شده را دريافت كند.
خريد و فروش سهام شركتهاى سهامى و حكم سود حاصل از حرام
مسأله ۲۸۵۹ ـ خريد و فروش سهام شركتهاى سهامى ، در صورتى كه در آن شركتها معاملات حرام ـ مانند معاملات ربوى ـ انجام نشود ، جايز است ، و خريد و فروش سهام شركتهايى كه معاملات حرام انجام مى دهند در صورتى كه سودِ حاصلِ از حرام ، جزء سرمايه شركت باشد ، جايز نيست ، و در غير اين صورت خريد و فروش خودِ سهام جايز است ، ولى بايد از درآمدهاى حرامِ آن پرهيز شود.
برخی معاملات بورس و رمزارزها قمار است/ نظر فقه درباره معاملات مالی جدید
حجت‌الاسلام مهدی خطیبی، استاد حوزه با بیان اینکه مجموعه حاکمیت اسلامی باید بازار رمزارز و فیوچرز و بورس و . را دائما رصد کند و در این راستا وظیفه شرعی دارد، تاکید کرد: برخی معاملات بورس و رمزارزها قمار است. متاسفانه چون این رصد انجام نشد سهامدارن خرد ضررهای زیادی متحمل شدند.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی خطیبی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) دوم حکم شرعی معاملات بورس تیرماه در نشست علمی «بررسی فقهی معاملات آتی» با بیان اینکه برخی معتقدند رمزارزها سبب می‌شود تا کنترل پولی از دست بانک مرکزی خارج شود و این آسیب‌زاست، گفت: اختلافات فقهی در این‌باره بسیار زیاد است و در کنار آن مباحث اقتصادی زیادی هم برای رمزارزها مطرح شده است از جمله اینکه آیا رمزارزها اقتصاد جهان را شکوفاتر خواهد کرد؟ خیلی از دولتها در مورد رمزارزها سکوت کرده‌اند و فقط چند دولت مانند آمریکا، اکوادور و . آن را به عنوان دارایی مجاز شمرده‌اند و بیش از 90 درصد کشورها سکوت کرده و برخی از مبارزه با آن سخن گفته‌اند. در کشور ما هم بانک مرکزی هنوز با احتیاط برخورد می‌کند.
وی افزود: در عین حال رمزارزها در بازارهای مالی جهان خرید و فروش می‌شوند اگرچه اینها پول نیستند و صرفا دارایی محسوب می‌شوند، زیرا پول سه وظیفه دارد؛ وظیفه سنجش ارزش، مبادله و ذخیره ارزش و در اقتصاد اسلامی وظیفه برطرف کردن ذمه است مثلا اگر کسی شیشه ماشین فردی را شکست باید همان را به او بدهد مگر اینکه خود فرد به پول آن رضایت دهد و البته می‌تواند قبول نکند. یا کسی اسب کسی را تلف کرد در این صورت باید قیمت آن را به پول بدهد زیرا یافتن اسبی دقیقا با آن مشخصات امکانپذیر نیست.
استاد حوزه علمیه بیان کرد: بیت‌کوین الان هیچکدام از این وظایف پول را بر عهده ندارد زیرا کسی حاضر نیست مثلا جنسی بدهد و بیت کوین بگیرد لذا بیت کوین صرفا به عنوان دارایی در جهان پذیرفته شده است و البته به مبنای عجیب و غریبی تبدیل شده و معاملات زیادی را با آن انجام می‌دهند که البته برخی از آنها هم سوداگرانه است.
چرا رمزارزها تولید شدند
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی بیان کرد: هدف اصلی رمزارزها این بود که جای پول را بگیرند ولی هنوز موفق نشده‌اند چون از کنترل دولتها بیرون خواهند رفت. الان بانک مرکزی مسئول چاپ پول است و البته گاهی ممکن است در چاپ پول افراط کند و سبب تورم شود و سرمایه مردم از بین برود مثلا کسی که صد میلیون پول دارد اگر به تورم بخورد پول او نصف خواهد شد و کسی که تورم را ایجاد کرده مسئول است.
خطیبی با بیان اینکه معاملات در ابتدا به صورت تهاتری بوده است، یعنی مثلا یکی تولیدکننده گندم و دیگری برنج بود و این دو کالا را با هم مبادله می‌کردند، تصریح کرد: تعداد افراد جامعه وقتی زیاد شد و هر کدام به صورت تخصصی وارد کاری شدند، مبادله کالا کمتر شد و برخی کالاها مانند گندم که مورد طلب همه افراد بود حکم پول را گرفت سپس کالاها با پول مبادله شد و در صد سال اخیر اوج تکامل مباحث اعتباری مانند بورس و . است که کسی با پرداخت وجهی در یک کارخانه مالکیتی به صورت سهامی عام پیدا می‌کند.
وی اضافه کرد: در بورس مثلا ایران خودرو تعدادی از سهام خود را به یک فرد می‌فروشد و آن فرد بدون اطلاع کارخانه می‌تواند سهم خود را به یک‌نفر یا چند نفر دیگر بفروشد و برای ایران خودرو هم مهم نیست که چه کسی مالک آن است؛ یعنی اصل دارایی وجود دارد ولی خریدار فقط یک کاغذ دارد که امروز هم الکترونیکی است و این فرایند به تدریج وارد رمزارزها هم شده است.
خطیبی با اشاره به اینکه ما یک بحث اقتصادی و یک بحث حقوق اقتصادی داریم، تصریح کرد: مثلا مکاسب کتاب اقتصادی نیست بلکه مباحث حقوق اقتصاد را بیان کرده است و حقوق اقتصادی هم مبتنی بر نظریه پشتیبان اقتصاد است. بنابراین کسی که مشغول خواندن رسائل و مکاسب است لزوما به معنای اینکه اقتصاد بلد باشد نیست.
تفاوت میان حقوق اقتصادی و اقتصاد
وی اضافه کرد: معاملاتی که در بورس وجود دارد از جمله مبادلات آتی و . همه جزء مباحث حقوق اقتصادی است و نه اقتصاد، البته با هم مرتبط هستند، مثلا یک شرکت نفتی ده میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است و تصور کنید یک ماه نفت خام به این شرکت نرسد و او میلیاردها دلار ضرر خواهد کرد، و برای اینکه چنین وضعی برای او پیش نیاید معمولا تا سه ماه نفت خود را ذخیره می‌کنند و از طرفی معاملات آتی را انجام می‌دهند یعنی با یک کشور قرارداد می‌بندند که مثلا تا سه ماه دیگر به من نفت بفروش و قیمت هم مشخص است. این هم به نفع آن شرکت خریدار است و هم به نفع فروشنده نفت.
خطیبی افزود: معاملات آتی معمولا برای کاهش ریسک از سوی شرکتها انجام می‌شود یعنی آرام آرام نهادهای حقوقی متناسب با رشد اقتصاد از سوی بشر طراحی می‌شود. قرارداد فوروارد هم با تفاوت جزئی شبیه همین معاملات آتی یا فیوچر است و قراردادهای آپشن هم حق خرید معامله است یعنی الان ما نه نفت می‌فروشیم و نه طرف ما می‌خرد بلکه خریدار پولی به فروشنده می‌دهد تا حق خرید نفت سه ماه آینده برای او محفوظ باشد، در سه ماه بعد اگر قیمت مناسب بود می‌خرد و اگر نبود پول را می‌گیرد.
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) اضافه کرد: این موارد روز به روز توسعه یافته و در برخی موارد به انحراف هم رفته است مثلا در قرارداد فیوچرز، فرد بدون داشتن کالا و پول قابل توجه، دست به معامله می‌زند، چون شرکت صرافی این تراکنش‌ها را انجام می‌دهد تا دستمزد بگیرد مثلا کسی قصد خرید طلا دارد ولی پول ندارد، او می‌گوید صد دلار بیاور و من صد برابر وام می‌دهم، الان بخش زیادی از معاملات فیوچرز به تحویل کالا نمی‌انجامد و تمامی اینها از لحاظ فقهی باید مورد بررسی قرار بگیرد زیرا این‌گونه موارد انحراف است.
برخی معاملات بورسی قمار است
خطیبی بیان کرد: یکی از مشکلات اصلی ما در بورس هم همین است که 99 درصد معاملات به تحویل کالا نمی‌رسد و برخی هم از بیخ قمار است زیرا روی افزایش و کاهش قیمتها شرط‌بندی می‌کنند، در رمزارزها هم چنین وضعیتی وجود دارد، الان چیزی که در فیوچرز رمزارزها رخ می‌دهد میل به سودآوری است. مثلا فرد الان ده عدد بیت کوین را به دیگری می‌فروشد و الان اگر 40 دلار است به قیمت 45 دلار برای تحویل در سه ماه آینده به او می‌دهد. نزدیک سه ماه آینده که شد اگر قیمت بیت کوین به 45 دلار رسیده بود معامله را بهم می‌زنند.
وی افزود: در فقه هم مطرح است که مثلا ما می‌گوییم جنسی را چند ماه نسیه می‌فروشیم ولی دوباره آن را پس می‌گیریم، در حقیقت بین العینه است نه معامله حقیقی زیرا این جنس چند وقت از تملیک من خارج و دوباره به خودم بازگشت. در فیوچرز و بیت کوین هم اینطور است که انحراف در بازارهای مالی است. اینکه بیت کوین اینقدر بین مردم رایج است به دلیل سودآوری آن است وگرنه نه کار پول را انجام می‌دهد و نه به درد استفاده می‌خورد.
خطیبی تصریح کرد: برخی جوانان وقتی این حرفها زده شود می‌گویند خب ما چگونه درآمد داشته باشیم؟ ولی واقعیت این است که بسیاری از این معاملات انحرافی است. البته از منظر اسلام، دست حاکم اسلامی بسیار در این نوع مباحث باز است که شهید صدر آن را با عنوان منطقه الفراغ طرح کرده است. بنابراین حکام شرع باید به صورت فعال در این نوع مباحث مانند رمزارز و بین کوین و . حضور داشته باشند و طلابی که با مسائل آن آشنا هستند مرتب وضعیت بورس و این نوع معاملات را پایش کنند تا به سمت سوداگری و انحراف نرود.
وی افزود: البته خرید سهام به قصد سودآوری، اشکالی ندارد ولی حاکم اسلامی باید با ابزارهای خود این بازار را رصد کند و اگر دید به سمت غیرهدف اصلی می‌رود جلوی آن را بگیرد؛ مثلا در بورس چند ماه قبل شاخص تا دو میلیون پیش رفت و کسی از آن جلوگیری نکرد و بعد از یکسال به یک و نیم میلیون برگشت و سهامداران خرد ضرر زیادی کردند. مجموعه حاکمیت اسلامی باید این احتمال را می‌داد که وقتی بورس با این شتاب رو به رشد است احتمال ریزش آن هم وجود دارد و باید از آن جلوگیری می‌شد.
دیدگاه شما