انتظارات سرمایه‌‌گذار

یک دقیقه با کانون

رابطه صلاحیت قانون‌گذاری دولت‌ها با انتظارات مشروع سرمایه‌گذاران خارجی در موافقت‌نامه‌های بین‌المللی

اختیار دولت‌ها در تغییر قوانین و مقررات، به‌نحوی که به حقوق سرمایه‌گذار خارجی آسیب وارد نکند، همواره از مسائل چالش‌برانگیز حقوق بین‌الملل سرمایه‌گذاری بوده است. از یک طرف، سرمایه‌گذار خارجی انتظار دارد که در طول سرمایه‌گذاری‌اش قوانین و مقررات دولت میزبان تغییر نکند، از طرف دیگر، لازمة اداره کردن مطلوب جامعه تغییر قوانین و مقررات بنابر اوضاع و احوال و مقتضیات حاکم بر جامعه است. تقابل میان این دو، تابع عوامل مختلفی است. از این‌رو این پرسش مطرح می‌شود که انتظار مشروع سرمایه‌گذار در ثبات قوانین و مقررات دولت‌ها در زمان سرمایه‌گذاری چه نقشی ایفا می‌کند. با روش تحلیلی و توصیفی تلاش می‌شود که از طریق مرور معاهدات و ‌آرای صادره در دیوان‌های سرمایه‌گذاری نشان داده شود که انتظار مشروع سرمایه‌گذار می‌تواند در اختیار قانون‌گذاری دولت میزبان تأثیر مستقیمی داشته باشد و سرمایه‌گذار را از حقوقی بهره‌مند کند.

کلیدواژگان: اختیارات قانون‌گذاری، انتظارات مشروع، حقوق سرمایه‌گذاران، رفتار منصفانه و عادلانه‌، شرط ثبات.

ثبات نظام حقوقی و تجاری با انتظارات مشروع سرمایه‌گذاران ارتباط مستقیم و عمیقی دارد. از آن‌جا که انتظارات مشروع از عناصر غالب استاندارد رفتار عادلانه و منصفانه محسوب می‌شود، عاقلانه خواهد بود که انتظارات سرمایه‌گذارانی که در زمان سرمایه‌گذاری معقول و منطقی‌اند، مورد حمایت قرار گیرد که البته برای ارزیابی معقولیت و مشروعیت باید همة اوضاع و احوال مدنظر قرار گیرد که هم شامل حقایقی درخصوص سرمایه‌گذار باشد و هم وضعیت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی حاکم بر دولت میزبان درنظر گرفته شود. علاوه بر این، چنین انتظاراتی باید تابع شرایطی که دولت میزبان برای سرمایه‌گذاری پیشنهاد کرده و سرمایه‌گذار بر مبنای آن شرایط تصمیم به سرمایه‌گذاری گرفته است، باشد.

در این زمینه، دیوان‌های داوری سرمایه‌گذاری، به‌نحوی که بررسی شد، بر ایجاد تعادل میان انتظارات مشروع سرمایه‌گذاران و اختیار دولت میزبان در تغییر چارچوب قوانین و مقررات کشور خود تأکید کرده‌‌اند. ایجاد این تعادل بدین‌معناست که اگر به‌دلیل ملاحظات ناشی از نظم عمومی یا عوامل دیگر، تغییراتی که در قوانین و مقررات دولت میزبان لازم باشد، این ملاحظات، در زمان بررسی انتظارات مشروع سرمایه‌گذاران مورد توجه دیوان قرار گرفته و تمایز آن با اعمال خودسرانة دولت میزبان یا سوءاستفاده از اختیارات حاکمیتی مشخص شده است. اما در پاسخ به این‌که تا چه اندازه انتظارات مشروع بر ثبات قوانین دولت میزبان تأثیر می‌گذارد، شایان توضیح است که مطابق نظر دیوان‌های داوری سرمایه‌گذاری درصورت احراز هریک از عناصر ذیل می‌تواند حکم به نقض انتظارات مشروع سرمایه گذاران در پرتو استاندارد رفتار منصفانه و عادلانه داد:

1. وجود تضمین خاص یا قول ویژه مبنی بر ثبات قوانین از ناحیة دولت میزبان یا هریک از نهادهای ذی‌صلاح قابل انتساب به دولت که سرمایه‌گذار خارجی با اتکا به ‌آن، تصمیم به سرمایه‌گذاری گرفته باشد.

2. وجود مقرره‌هایی که به‌طور خودسرانه و تبعیض‌‌آمیز در مورد سرمایه‌گذاران خارجی اعمال شود.

3. تغییر اساسی چارچوب قوانین و مقررات در زمینة کاری سرمایه‌گذار خارجی که منافع سرمایه‌گذار در گرو ‌آن بوده است.

انتظارات مشروع سرمایه‌گذاران توسط دیوان‌های داوری دولت- سرمایه‌گذاری به‌نحوی تفسیر می‌شود که به دولت میزبان، تعهد کلی مبنی بر داشتن قانون یکنواخت و ثابت تحمیل نمی‌شود و دولت میزبان صلاحیت دارد که چارچوب قوانین و مقررات خود را در طول زمان تغییر دهد، مگر آن‌که دولت‌ میزبان تعهد کرده باشد که به شیوة مشخصی رفتار کند؛ در چنین وضعیتی می‌توان انتظار سرمایه‌گذار را مشروع دانست و از آن حمایت کرد.

[1] . بهزادی پارسی، ‌آرش، دانش‌آموختة دکتری حقوق بین‌الملل عمومی، گروه حقوق عموی و بین‌الملل، دانشکدة حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران؛ سیفی، سید جمال، قاضی دیوان دعاوی ایران- ایالات متحده، دانشیار دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران‌، استاد ممتاز میهمان دانشگاه تیلبورگ، هلند (نویسندة مسئول).

سرمایه گذاری خطرپذیر (VC) چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

سرمایه گذاری خطرپذیر یکی از راه‌های دریافت پول برای شروع و یا رشد کسب و کارهای کوچک می‌باشد. بیشتر سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر همانطور که از عنوان آن‌ها پیداست، در معرض خطر بالایی قرار دارند. سرمایه‌گذار ریسک‌پذیر با مدیریت فعالانه و برنامه‌ریزی در توسعه مدل‌های راهبردی، در کسب‌وکار هدف و ارزش افزوده و افزایش قیمت سهام این شرکت‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند. رونق و توسعه فعالیت‌‌های سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر موتور محرکه و محور اصلی رشد محصولات جدید و نوآوری در عرصه فناوری است.
ما در این مطلب شما را با سرمایه‌گذاری خطرپذیر و ویژگی‌های آن آشنا می‌کنیم.

• 1) سرمایه گذاری خطرپذیر (VC) به چه مفهومی است؟
• 2) نمونه قرارداد سرمایه گذاری خطرپذیر چیست؟
• 3) صندوق سرمایه گذاری خطر پذیر چگونه کار می‌کند؟
• 4) سرمایه گذاری خطرپذیر چه کاربردی دارد؟
• 5) مراحل سرمایه گذاری خطرپذیر کدامند؟
• 6) انواع نمونه قرارداد سرمایه گذاری خطرپذیر کدامند؟
• 7) ویژگی‌های شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر (انتظارات سرمایه‌‌گذار VC) چیست؟
• 8) نیاز به نمونه قرارداد سرمایه گذاری خطرپذیر دارید؟

سرمایه گذاری خطرپذیر (VC) به چه مفهومی است؟

سرمایه گذاری خطرپذیر VC یا Venture capital که یکی از انواع قراردادهای مشارکت در سرمایه گذاری است در واقع سرمایه‌ای است که از گروه‌های سرمایه‌گذاری‌ای دریافت می‌کنید که با استارتاپ‌ها و کسب و کارهای کوچک کار می‌کنند. این گروه‌ها بر سرمایه سرمایه‌گذارانی که می‌خواهند در شرکت‌هایی با پتانسیل رشد قوی در ازای دریافت سهام سرمایه‌گذاری کنند، نظارت می‌کنند.

سرمایه‌گذاران در هنگام انتخاب سرمایه‌گذاری VC خود به اندازه شرکت، دارایی‌ها و خطوط توسعه محصول نگاه می‌کنند. در مقایسه با انواع سرمایه‌گذاری‌های دیگر وجوه سرمایه گذاری خطرپذیر تنها بر سرمایه گذاری در مراحل اولیه تمرکز می‌کند. تغییرات در دنیای سرمایه گذاری، این نوع از سرمایه گذاری را در میان انبوهی از سرمایه گذاران مشروع قابل دسترس‌تر و امکان‌پذیرتر کرده است. بنگاه‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر عموما نقش فعالی را در سرمایه‌گذاری خود ایفا می‌کنند و در مقابل نیز معمولا خواهان جایگاه در هیئت مدیره نیز هستند بنابراین به این شکل می‌توان از تجربیات و راهنمایی‌های آن‌ها نیز بهره گرفت.

بیشترین سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر از سوی گروه‌های سرمایه گذاران ثروتمند، بانک‌های سرمایه‌گذاری و سایر موسسات مالی صورت می‌گیرد که این سرمایه‌ها را در اختیار دارند. این نوع تأمین مالی و افزایش سرمایه در میان شرکت‌های جدیدی که سابقه عملیاتی محدودی دارند و نمی‌توانند سرمایه را به همراه بدهی و یا پیشنهاد سهام عرضه کنند، محبوب است.

نمونه قرارداد سرمایه گذاری خطرپذیر چیست؟

نمونه قرارداد سرمایه گذاری خطرپذیر به منظور تأمین مالی برای کسب و کارهای جدید منعقد می‌شود. در این نوع قرارداد سرمایه‌گذاری با استفاده از پول نقد و اختصاص سرمایه به شرکت‌های نوپا و کوچک با پتانسیل رشد بلندمدت، ارتباطی شکل می‌گیرد. این مورد، منبع بسیار مهمی از تأمین مالی برای افراد و بنگاه‌هایی است که دسترسی به سرمایه‌های دیگر ندارند و معمولا نیز به جذب سرمایه منجر می‌شود.

صندوق سرمایه گذاری خطر پذیر چگونه کار می‌کند؟

بسته به اینکه کسب و کار هنگام سرمایه گذاری تا چه میزان بالغ شده باشد، سرمایه گذاری خطرپذیر به سه دسته تقسیم می‌شود:

– بودجه اولیه

– سرمایه مراحل اولیه

– سرمایه مرحله پیشرفت

برای یک صندوق VC این امر بهتر است که مقادیر کمتری از پول را در تعداد زیادی از کسب و کارهای جدید سرمایه گذاری کند با این امید که حداقل تعداد کمی از شرکت‌ها به شرکت‌های بزرگ‌ و سودآور تبدیل شوند.

فرقی ندارد که کسب و کار در کدام یک از این مراحل قرار داشته باشد زیرا در هر سه مورد به یک شکل عمل می‌شود:

– صندوق‌های سرمایه گذاری خطرپذیر قبل از انجام هرگونه سرمایه‌گذاری ابتدا اقدام به جمع آوری مبالغ مالی می‌نمایند. این صندوق یک سرفصل را برای سرمایه گذاران بالقوه ارسال می‌کند که پس از آن تصمیم می‌گیرند که آیا می‌خواهند پول را به صندوق اضافه کنند یا خیر. اجراکنندگان این بودجه از هر سرمایه‌گذاری‌ای حفاظت می‌کنند.

– صندوق VC به دنبال سرمایه‌گذاری‌های سهام خصوصی است که می‌تواند منجر به بازدهی مثبت شود. این پروسه هم زمان زیادی را می‌گیرد و هم نیازمند جستجو از میان انبوهی از برنامه کسب و کارها برای یافتن شرکتی که بالاترین میزان رشد را دارد، می‌باشد. مدیر بودجه سرمایه گذاری خطرپذیر آخرین تصمیم را براساس اینکه انتظارات سرمایه گذاران چیست اتخاذ می‌کند.

– هنگامی که موضوع سرمایه گذاری نهایی می‌شود، اکثر منابع مالی هزینه سالانه‌ای را که حدودا ۲ درصد است، می‌پردازند که این هزینه عموما در پرداخت حقوق مدیران شرکت و سایر هزینه‌های عملیاتی کمک می‌کند.

– هنگامی که شرکت از صندوق خارج می‌شود، بازده مالی به سرمایه‌گذاران صندوق VC داده می‌شود.

– هنگامی که یک شرکت از صندوق سرمایه گذاری خارج می‌شود، این صندوق بخشی از سود را که معمولا حدود ۲۰ درصد است، حفظ می‌کند. میزان بازدهی بر اساس وضعیت اقتصادی و نوع شرکت‌ها انتظار می رود که متفاوت باشد، با این حال بیشتر وجوه صندوق برای درآمد ناخالص حدود ۳۰ درصد است.

سرمایه گذاری خطرپذیر چه کاربردی دارد؟

بسیاری از دستگاه‌ها، برنامه‌ها و خدمات که مردم به صورت روزانه از آن‌ها استفاده می‌کنند، با سرمایه گذاری خطرپذیر به وجود آمده‌اند. کمی بعدتر استارتاپ‌ها هم شروع به جذب سرمایه خطرپذیر کردند. البته نمی‌توان گفت که همه استارتاپ‌ها از سرمایه خطرپذیر استفاده می‌کنند.

جذب سرمایه انتظارات سرمایه‌‌گذار خطرپذیر و استفاده درست از این سرمایه نه تنها موجب می‌شود که یک کسب و کار بر مبنای درستی تشکیل شود، بلکه در راستای به دست آوردن شرکای قوی و بودجه کمک شایانی خواهد کرد. حتی توجه کردن به تکنولوژی‌هایی که سرمایه گذاری خطرپذیر روی آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند می‌تواند به شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران در شناخت بهتر گرایش‌های جدید تکنولوژی کمک شایانی کند.

مراحل سرمایه گذاری خطرپذیر کدامند؟

سرمایه گذاری خطرپذیر مراحلی دارد از جمله:

اولین مرحله از سرمایه گذاری خطرپذیر بودجه اولیه می‌باشد. این مرحله اولین و مقدماتی‌ترین مرحله شروع یک کسب و کار است. سرمایه‌ای که در این مرحله جذب می‌شود، بیشتر برای تحقیق و توسعه اهداف کسب و کار کاربرد دارد. این امر بدین معناست که در این مرحله کارآفرینان یک کسب و کار در حال گسترش یک ایده بوده و فعلا وارد مرحله توزیع محصول محسوسی نشده‌اند. معمولا این بودجه برای بیشتر کردن اعضای تیم و انجام تحقیقاتی پیرامون بازاریابی محصول به کار می‌رود.
در دومین مرحله، استارتاپ حاضر است به ازای سرمایه بیشتر مقداری از انتظارات سرمایه‌‌گذار سهام خود را واگذار کند زیرا در این مرحله، استارتاپ رشد به‌انداز خود را نموده و توان جذب سرمایه بیشتری پیدا کرده است درنتیجه امکان رشدپذیری و موفقیت خود را تا حدی ثابت کرده است.
سومین مرحله جایی است که استارتاپ بسیار رشد کرده است و دیگر یک شرکت نوپا محسوب نمی‌شود. این مرحله با قدم به مشارکت گذاشتن سرمایه‌گذاران بزرگتر ادامه‌ پیدا خواهد کرد و حتی ممکن است این سرمایه‌گذاران به شکل مشارکتی قدم در کسب و کار استارتاپ گذاشته و یا حتی توسط انتظارات سرمایه‌‌گذار شرکت‌های بزرگتر خریداری شود.

انواع نمونه قرارداد سرمایه گذاری خطرپذیر کدامند؟

برای سرمایه گذاری خطرپذیر که در ایران رایج است می‌توانیم ۳ مدل قراردادی را نام ببریم که هرکدام شرایط خاص خود را دارد. قراردادهای سهامی، قراردادهای قرض قابل تبدیل به سهام و قرارداد رویالتی یا حق‌الامتیازی.

مدل قراردادهای سهامی (Equity) در سرمایه گذاری خطرپذیر

این قرارداد از رایج‌ترین نمونه قراردادهای سرمایه گذاری خطرپذیر هست. در این مدل، یک استارتاپ سرمایه‌ای را از شرکت سرمایه‌گذار می‌گیرد و ما به ازای آن، سهامی را به سرمایه گذار واگذار می‌کند. به عنوان مثال در مقابل مبلغ ۲۰۰ میلیون سرمایه، برای ۶ ماه می‌توان ۲۰ درصد از سهام را به سرمایه گذار واگذار کرد.

مدل قرارداد قرض قابل تبدیل به سهام (Convertible) در سرمایه گذاری خطرپذیر

وام قابل تبدیل به سهام یک بدهی کوتاه مدت است که به سهام تبدیل می‌شود. در سرمایه‌گذاری اولیه بر روی استارتاپ‌ها این بدهی به طور معمول و اتوماتیک به سهام ممتاز تبدیل می‌شود. در واقع سرمایه‌گذار مبلغی را به صورت وام به آن‌ها واگذار می‌کند و در مقابل به جای پس گرفتن این پول به همراه سود آن، بخشی از سهام آن کسب و کار را بسته به شرایط موجود در این قرارداد در قالب سهام ممتاز در اختیار می‌گیرد.

مدل قرارداد حق الامتیاز یا رویالتی (Royalty) در سرمایه انتظارات سرمایه‌‌گذار گذاری خطرپذیر

این مدل قرارداد برای استارتاپ‌هایی کاربرد دارد که در زمان کوتاه و سریعی به فروش برسد،در این روش قرارداد به این صورت است که سرمایه‌گذار، مابه‌ازای پول را سهام می‌گیرد و این حق را دارد که از فروش محصول برداشت کند و ما به ازای آن سهام را با قیمتی از پیش‌ تعیین‌شده که نرخ مورد انتظار سرمایه گذار از سود را برآورده کند، به استارتاپ بازگرداند.

ویژگی‌های شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر (VC) چیست؟

۱- مشارکت در مدیریت شرکت‌ها

سرمایه گذارانی که در این قالب‌ها قرار می‌گیرند عموما دارای تجربه و شم اقتصادی بالا هستند و با تکیه بر این دو در مدیریت شرکت‌های سرمایه پذیر نوپا وارد شده و برای آن‌ها ایجاد ارزش افزوده می‌کنند.

۲- ارزیابی همه جانبه

معمولا این سرمایه به شرکت دانش بنیانی تزریق می‌شود که پیش‌بینی می‌شود در آینده رشد سریعی خواهد داشت. اما در این میان باید همه جوانب را از جمله وضعیت اقتصادی، وضعیت بازار و .. در نظر گرفت.

۳- خطرپذیری

یکی از اساسی‌ترین ویژگی‌های این صندوق‌ها خطرپذیری آن‌ها می‌باشد.

۴- مشارکت در انتظارات سرمایه‌‌گذار مالکیت شرکت‌ها

زمانی که صندوق‌های سرمایه گذاری در مالکیت شرکت‌ها سهیم می‌شوند از هر ابزاری برای کمک به موفقیت این شرکت‌ها بهره می‌برند. این امر منجر به تلفیق دانش کارآفرینان و تجربه صاحبان این سرمایه خواهد شد.

۵- دیدگاه بلندمدت

خطرپذیری برای کسب سود با دیدگاه کوتاه مدت امکان‌پذیر نمی‌باشد. با دیدگاه کوتاه مدت این صندوق‌ها از اهداف اصلی‌شان دور می‌شوند. لذا داشتن دیدگاه بلندمدت برای کسب سود یکی از مهم‌ترین ویژگی این صندوق‌ها می‌باشد.

نیاز به نمونه قرارداد سرمایه گذاری خطرپذیر دارید؟

در این مطلب با قرارداد مشارکت در سرمایه گذاری یا سرمایه گذاری خطرپذیر که یکی از انواع قراردادهای مشارکت در سرمایه گذاری می‌باشد آشنا شدیم.
نکته قابل توجه این است که برای دریافت سرمایه یا سرمایه‌گذاری لازم است که قراردادی با مضامین روشن و واضح میان طرفین منعقد شود تا از هر گونه اختلافات بعدی در روند کار جلوگیری به عمل بیاید. بدین منظور شما می‌توانید قرارداد سرمایه گذاری و یا قرارداد وام قابل تبدیل به سهام را از بانک قراردادهای وینداد دریافت نمایید. همچنین اگر نیاز به راهنمایی در این خصوص داشتید می‌توانید از مشاوره حقوقی تخصصی کارشناسان ما بهره‌مند شوید.

انتظارات سرمایه‌‌گذار

• اعضای کانون

• قوانین و آیین نامه های سازمان بورس و اوراق بهادار
• مصوبات سازمان بورس و اوراق بهادار

یک دقیقه با کانون

تحلیل برتر

برنامه های کانون

هیئت سازش

شنبه بازار سرمایه

دوشنبه بازار سرمایه

ارتباط باما

علی سنگینیان، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری میراث فرهنگی و گردشگری (عضو کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران): مجامع شرکت‌های سهامی عام همواره محل کشمکش میان سهامداران و مدیران شرکت‌هاست. سهامداران تلاش می‌کنند حداکثر سود قابل‌تقسیم دوره مالی را به خود اختصاص دهند و مدیران هم تلاش می‌کنند که سهامداران را به دریافت سود کمتر مجاب کنند.

رییس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران: این کشمکش برآیند انتظارات نامتقارن است. سهامداران به سود تقسیمی به‌عنوان بخشی از بازده سرمایه‌گذاری محقق شده خود می‌نگرند و طبعا دریافت نقدی و سریع‌تر آن را به سرمایه‌گذاری مجدد ترجیح می‌دهند، به‌ویژه اگر به عملکرد مدیران شرکت انتقاد داشته باشند. برای مدیران هم سود شرکت، در دسترس‌ترین و ارزان‌ترین منبع مالی است. بنابراین ترجیح می‌دهند برای تأمین سرمایه درگردش یا سرمایه مورد نیاز طرح‌های توسعه‌ای به منابع داخلی خود اتکا کنند.
البته این کشمکش در میان شرکت‌های بورسی ایران حادتر است و بر همین اساس شاهد هستیم بخش عمده سود قابل‌تقسیم شرکت‌ها در مجامع عمومی میان سهامداران توزیع می‌شود. آمارهای فدراسیون جهانی بورس‌ها نیز موید این ادعاست.

بر اساس آمار مقایس های منتشر شده توسط فدراسیونُ، بازده ناشی از سود نقدی (Dividend Yield) شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران همواره در میان بیشترین‌ها است.
توزیع سود بالا اگرچه برای سهامداران جذاب است اما منابع داخلی شرکت‌ها را از بین می‌برد و شرکت‌ها را مجبور می‌سازد برای تأمین‌ سرمایه در گردش یا اجرای طرح‌های توسعه‌ای به منابع خارج از شرکت از جمله وام یا بازار بدهی متوسل شوند که معمولا انتظارات سرمایه‌‌گذار پرهزینه‌تر و در مواردی حتی برهم زننده ساختار مطلوب سرمایه شرکت است.

این موضوع در شرایط فعلی اقتصاد کشور نمود بارزتری پیدا کرده است. زیرا عملا تأمین مالی از بازار پول و بازار بدهی اگر نگوییم غیرممکن، بسیار سخت و پرهزینه شده است. از طرف دیگر بخش عمده سود ساخته شده در برخی شرکت‌ها و بانک‌ها عملاً سود کاغذی است که تقسیم آن جز فشار مضاعف بر ساختار مالی شرکت‌ها و ناتوانی برای انجام امور جاری و توسعه‌ای، نتیجه دیگری برای سهامداران و بازار نخواهد داشت. هرچند شرکت‌ها تلاش می‌کنند با توجیه سهامداران برای موافقت با افزایش سرمایه از خروج منابع مالی جلوگیری کنند، اما منابع واقعی در اختیار مدیران نخواهد بود.

اصلاح قانون تجارت و پرداخت سریع‌تر سود به سهامدارانُ، می‌تواند تا اندازه‌ای انتظارات سهامداران را پاسخ دهد؛ اگرچه کسب سود سرمایه ای (ناشی از افزایش قیمت سهام) مناسب در کنار اصلاح نرخ‌های بازار پول و هم‌چنین عملکرد مناسب مدیران نتایج بهتری در پی خواهد داشت.

بازده سرمایه‌‌گذاری را چگونه محاسبه کنیم؟

در دنیای سرمایه‌گذاری همه به دنبال سود هستند. پس می‌توان سود یا بازده را مهم‌ترین بخش‌هر سرمایه‌گذاری دانست. درآمدی که افراد از طریق سرمایه‌گذاری در مدت زمانی مشخص کسب می‌کنند، بازده سرمایه‌ گذاری نامیده می‌شود. میزان بازده می‌تواند بیشتر یا کمتر از انتظارات سرمایه‌گذار باشد. پس ابتدا باید با مفهوم بازده آشنا شویم، سپس انواع آن و هم‌چنین روش‌های محاسبه هر یک را یاد بگیریم.

تعریف بازده سرمایه‌گذاری

بازده سرمایه‌گذاری همان سود یا زیانی است که از طریق سرمایه‌گذاری حاصل می‌شود. افراد برای کسب سود سرمایه‌گذاری و افزایش دارایی خود، وارد بسترهای مالی می‌شوند. آن‌ها با خرید دارایی‌های متنوع اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند. اما برخی از شیوه‌های سرمایه‌گذاری سود مشخصی دارند. یعنی یک سود تضمینی برای این سرمایه‌گذاری‌ها وجود دارد. این در حالی است که در گزینه‌های دیگر سرمایه‌گذاری، هیچ سودی تضمین نمی‌شود. افراد انتظارات سرمایه‌‌گذار مختلف با توجه به انتظارات و اهداف متفاوت خود اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند.

اما در مقابل بازده سرمایه‌گذاری، مفهومی به نام ریسک نیز وجود دارد. می‌توان چنین گفت که ریسک و بازده دو عنصر همیشگی و جدایی‌ناپذیر در بازارهای مالی هستند. هر چه میزان بازدهی که از دارایی انتظار داریم بیشتر باشد، سرمایه‌گذاری در آن نیز ریسک بیشتری خواهد داشت. اما همیشه این‌طور نیست و موارد استثنا نیز وجود دارد.

بیشتر بخوانید

انواع بازده سرمایه‌گذاری

بازده سرمایه‌ گذاری در گرو عوامل متعددی است. در میان این عوامل می‌توان به نسبت‌های مختلف اشاره کرد. منظور مواردی مانند نسبت‌های نقدینگی، اهرمی، سودآوری و فعالیت و هم‌چنین انواع ریسک و نوسان‌های قیمتی است. در مجموع دو نوع بازده در بازارهای مالی وجود دارد که ماهیت متفاوتی با یک‌دیگر دارند. این دو بازده عبارت‌اند از:

• بازده تحقق یافته

• بازده مورد انتظار

بازده تحقق یافته در مقابل بازده مورد انتظار

بازده تحقق‌یافته که از آن با نام Realized Return یاد می‌شود، به بازدهی گفته می‌شود که به دست آمده است. یعنی همان سود سرمایه‌گذاری که به واقعیت پیوسته است.

اما بازده مورد انتظار یا Expected Return بازدهی است که افراد سرمایه‌گذار انتظار دارند که آن را به دست آورند و هنوز محقق نشده است. سرمایه‌گذاران با توجه به چنین بازدهی روی یک دارایی سرمایه‌گذاری می‌کنند. اما هیچ اطمینان و تضمینی پشت این بازده وجود ندارد. چرا که ممکن است هیچ‌گاه تحقق پیدا نکند.

البته بازه زمانی سرمایه‌گذاری نیز در تحقق بازده مورد انتظار موثر است. یعنی اگر بازه سرمایه‌گذاری بلندمدت باشد، احتمال تحقق بازده مورد انتظار بیشتر خواهد شد. مثلا شاید بازده سرمایه‌گذاری در یک دارایی خاص در یک ماه برابر یک درصد و در یک سال برابر ۳۵ درصد باشد.

اجزای بازده سرمایه‌گذاری

بازده را می‌توان به دو بخش سود دریافتی و سود (زیان) سرمایه تقسیم کرد.

سود دریافتی

سودی که از محل جریان‌های نقدی دوره‌ای سرمایه‌گذاری به دست می‌آید را می‌توان مهم‌ترین بخش بازده سرمایه‌گذاری قلمداد کرد. این سود به شکل بهره یا سود تقسیمی در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد. باید این امر را در نظر گرفت که میان جریان‌های نقدی و قیمت اوراق بهادار ارتباطی وجود دارد. هم‌چنین میزان این سود نیز منفی نخواهد شد.

لازم به ذکر است که میزان سود دریافتی در مجمع عمومی عادی و توسط هیات مدیره تعیین می‌شود و سهام‌داران نیز باید آن را تایید کنند. این بازده سرمایه‌گذاری به سود نقدی سهام یا Dividend Yield معروف است. میزان سود پرداختی هر شرکت به ازای هر سهم، توسط این بازده مشخص می‌شود.

سود یا زیان سرمایه

اما دومین بخش بازده سرمایه‌گذاری سود یا زیان سرمایه است که با سهام عادی، اوراق مشارکت و یا سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت هم مرتبط است. این بخش از بازده در پی افزایش یا کاهش قیمت دارایی و اختلاف میان قیمت خرید و قیمت فعلی پدید می‌آید.

با توجه به این‌که قیمت فعلی دارایی چقدر است، اختلاف حاصل می‌تواند مثبت یا منفی باشد. اختلاف مثبت، به سود سرمایه‌گذاری و اختلاف منفی به زیان منجر خواهد شد. بازده سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار از مجموع این دو بخش حاصل می‌شود

فرمول بازده کل

بازده کل اوراق بهادار = سود دریافتی + سود یا زیان سرمایه

بازده کل

همان‌طور که در بخش‌ قبلی گفتیم، بازده کل یا همان Total Return متشکل از سود دریافتی و تغییرات قیمتی است. یعنی برای محاسبه بازده کل در یک دوره زمانی باید مجموع هر گونه وجوه نقدی دریافتی و تغییرات قیمت دارایی در طول دوره مذکور را به دست بیاوریم. سپس عدد حاصل را بر قیمت دارایی در زمان خرید تقسیم کنیم.

اما فرمول اصلی بازده کل به این شکل است:

متغیرهای این معادله عبارت‌اند از:

CF_t:جریان‌های نقدی در طی دوره t

P_E: قیمت در پایان دوره t (قیمت فروش)

P_B:قیمت در ابتدای دوره t (قیمت خرید)

P_C: تغییر قیمت در طول دور که از طریق تفاضل P_E و P_B حاصل می‌شود.

جریان‌های نقدی در اوراق مشارکت و هم‌چنین اوراق بدهی از طریق پرداخت بهره حاصل می‌شوند. این جریان‌ها در سهام عادی به کمک سود تقسیمی نقدی یا سهام جایزه، حق تقدم ناشی از افزایش سرمایه و یا تجزیه سهام ایجاد می‌شوند. مفهوم بازده سرمایه‌گذاری کل معیاری برای محاسبه سود سرمایه‌گذاری است و از این رو حائز اهمیت است.

به عنوان مثال این‌طور در نظر بگیرید که سهام‌داری ۱۰۰۰ برگه سهم یک شرکت را با قیمت ۵۰۰۰ ریال خریداری می‌کند. فرض کنید سال آینده کل سهام را به قیمت ۱۰ هزار ریال بفروشد. سود تقسیمی سهم مذکور در این بازه یک‌ساله برابر با ۵۰ ریال است. طبق فرمول بالا کل بازده سهام برابر با ۱۰۱ درصد خواهد بود.

بازده نسبی

برخی از مواقع پیش می‌آید که نیاز به بازده مثبت داریم؛ به همین دلیل از بازده نسبی استفاده می‌کنیم. این بازده همیشه عددی بزرگ‌تر از یک را نشان می‌دهد و از اعداد منفی در معادله چشم‌پوشی می‌کند. در فرمول این بازده، مجموع جریان‌های نقدی و قیمت فروش بر قیمت خرید تقسیم می‌شوند.

P_E: قیمت در پایان دوره t (قیمت فروش)

P_B:قیمت انتظارات سرمایه‌‌گذار در ابتدای دوره t (قیمت خرید)

CF_t:جریان‌های نقدی در طی دوره t

اگر بخواهیم بازده نسبی مثال قبل را به کمک این فرمول محاسبه کنیم، حاصل برابر با ۲۰۱ درصد خواهد بود.

جمع‌بندی

تمام افراد با هدف کسب سود در دارایی‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند. بهره‌ای که از این عمل حاصل می‌شود، بازده سرمایه‌گذاری نام دارد. بازده معمولا دو بخش دارد. بخش اول آن، شامل وجه نقدی است. این وجه درآمد مستقیم حاصل از سرمایه گذاری است. بخش دوم مربوط به سود یا زیانی است که سرمایه‌گذار در پی تغییر قیمت فروش یا خرید، آن را کسب می‌کند.

در مورد سهام، سود سرمایه‌گذاری به قیمت روزانه دارایی بستگی دارد. هرچه بازده یک سهم بیشتر باشد، سرمایه گذاری با ریسک بالاتری همراه خواهد بود. به همین دلیل است که پیش از ورود به هر سهمی به منظور سرمایه‌گذاری، ابتدا لازم است که میزان پذیرش ریسک و انتظار خود از سرمایه‌گذاری را مشخص کنیم.

انتظارات سرمایه‌‌گذار

• اعضای کانون

• قوانین و آیین نامه های سازمان بورس و اوراق بهادار
• مصوبات سازمان بورس و اوراق بهادار

یک دقیقه با کانون

تحلیل برتر

برنامه های کانون

هیئت سازش

شنبه بازار سرمایه

دوشنبه بازار سرمایه

ارتباط باما

علی سنگینیان، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری میراث فرهنگی و گردشگری (عضو کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران): مجامع شرکت‌های سهامی عام همواره محل کشمکش میان سهامداران و مدیران شرکت‌هاست. سهامداران تلاش می‌کنند حداکثر سود قابل‌تقسیم دوره مالی را به خود اختصاص دهند و مدیران هم تلاش می‌کنند که سهامداران را به دریافت سود کمتر مجاب کنند.

رییس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران: این کشمکش برآیند انتظارات نامتقارن است. سهامداران به سود تقسیمی به‌عنوان بخشی از بازده سرمایه‌گذاری محقق شده خود می‌نگرند و طبعا دریافت نقدی و سریع‌تر آن را به سرمایه‌گذاری مجدد ترجیح می‌دهند، به‌ویژه اگر به عملکرد مدیران شرکت انتقاد داشته باشند. برای مدیران هم سود شرکت، در دسترس‌ترین و ارزان‌ترین منبع مالی است. بنابراین ترجیح می‌دهند برای تأمین سرمایه درگردش یا سرمایه مورد نیاز طرح‌های توسعه‌ای به منابع داخلی خود اتکا کنند.
البته این کشمکش در میان شرکت‌های بورسی ایران حادتر است و بر همین اساس شاهد هستیم بخش عمده سود قابل‌تقسیم شرکت‌ها در مجامع عمومی میان سهامداران توزیع می‌شود. آمارهای فدراسیون جهانی بورس‌ها نیز موید این ادعاست.

بر اساس آمار مقایس های منتشر شده توسط فدراسیونُ، بازده ناشی از سود نقدی (Dividend Yield) شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران همواره در میان بیشترین‌ها است.
توزیع سود بالا اگرچه برای سهامداران جذاب است اما منابع داخلی شرکت‌ها را از بین می‌برد و شرکت‌ها را مجبور می‌سازد برای تأمین‌ سرمایه در گردش یا اجرای طرح‌های توسعه‌ای به منابع خارج از شرکت از جمله وام یا بازار بدهی متوسل شوند که معمولا پرهزینه‌تر و در مواردی حتی برهم زننده ساختار مطلوب سرمایه شرکت است.

این موضوع در شرایط فعلی اقتصاد کشور نمود بارزتری پیدا کرده است. زیرا عملا تأمین مالی از بازار پول و بازار بدهی اگر نگوییم غیرممکن، بسیار سخت و پرهزینه شده است. از طرف دیگر بخش عمده سود ساخته شده در برخی شرکت‌ها و بانک‌ها عملاً سود کاغذی است که تقسیم آن جز فشار مضاعف بر ساختار مالی شرکت‌ها و ناتوانی برای انجام امور جاری و توسعه‌ای، نتیجه دیگری برای سهامداران و بازار نخواهد داشت. هرچند شرکت‌ها تلاش می‌کنند با توجیه سهامداران برای موافقت با افزایش سرمایه از خروج منابع مالی جلوگیری کنند، اما منابع واقعی در اختیار مدیران نخواهد بود.

اصلاح قانون تجارت و پرداخت سریع‌تر سود به سهامدارانُ، می‌تواند تا اندازه‌ای انتظارات سهامداران را پاسخ دهد؛ اگرچه کسب سود سرمایه ای (ناشی از افزایش قیمت سهام) مناسب در کنار اصلاح نرخ‌های بازار پول و هم‌چنین عملکرد مناسب مدیران نتایج بهتری در پی خواهد داشت.